تا اینجای کار، باید شانزدهمین اجلاس غیرمتعهدها در تهران را، محیط زیستی‌ترین اجلاس برگزارشده در طول بیش از نیم قرن گذشته دانست؛ چرا که از بین یازده بند پایانی بیانیه سران که شب گذشته منتشر شد، گرایه‌های محیط زیستی به صورت مستقیم در بند نخست و هفتم آن آمده است و در چند بند دیگر هم به صورت غیر مستقیم، برخی از ملاحظات محیط زیستی و امنیت غذایی مورد اشاره قرار گرفته است. افزون برآن، دست کم 33 بند از سند 700 بندی اجلاس تهران مربوط به محیط زیست است؛ رخدادی که تاکنون نظیر نداشته است و این امید را می‌تواند بوجود آورد تا با بهره‌گیری از ظرفیت‌های این جنبش، محیط زیست از جایگاهی شایسته‌تر در همگرایی کشورهای عضو بهره‌مند شود. به ویژه آن که جمهوری اسلامی ایران، از امروز به مدت سه سال، عهده‌دار ریاست بر نهادی است که پس از سازمان ملل متحد، بزرگترین هم‌گرایی دیپلماتیک جهان محسوب می‌شود. و همان طور که اشاره شد تا پیش از اجلاس شانزدهم، این همگرایی بزرگ و مهم که با نام جنبش عدم تعهد از آن یاد شده و قدمتی بیش از نیم قرن دارد، تاکنون آن گونه که بایسته و سزاوار بوده، نتوانسته یکی از مهم‌ترین اهرم‌های هم‌گرایی و نفوذپذیری‌اش، یعنی طرح خواهش‌ها و ملاحظات محیط زیستی 120 کشور عضو در مجامع بین‌المللی و مرتبط را بکار گیرد. این در حالی است که مجموع سرمایه‌های طبیعی، اندوخته‌های ژنتیکی، زیگونگی حیات، رویشگاه‌های جنگلی، تالاب‌های ارزشمند کره‌ زمین و ذخایر فسیلی که در این کشورها وجود دارد، خیلی بیشتر از سهم دوسومی شمار آنها به نسبت دیگر دولت‌های عضو سازمان ملل متحد است. اما هرگز از این قدرت و ثروت برای پیشبرد قوانین و طرح‌های محیط زیستی مشترک به ویژه پیمان کیوتو استفاده نشده است.

    اینک اما کره زمین با یکی از مرگبارترین تهدیدهای خود، یعنی انباشت زباله‌های پلاستیکی در بخشی از اقیانوس آرام (واقع در سواحل باختری ایالت متحده آمریکا و کانادا) مواجه شده است؛ منطقه‌ای که تازه‌ترین برآوردها، وسعت آن را از سه و نیم میلیون کیلومتر مربع (یعنی بیش از دو برابر وسعت خاک ایران) هم بیشتر اندازه‌گیری کرده و تاکنون سبب انقراض بیش از 240 گونه از موجودات آبزی و پرندگان کنار‌آبزی شده است.

     پرسش اصلی این است که چرا موجودیت این پهنه آلوده و خطرناک که به آن قاره هفتم یا قاره کثیف می‌گویند، تا این حد دیر (سال 1997) کشف شد (آن هم با وجود این همه سازه‌ها و ابزار فرامدرن ماهواره‌ای و جاسوسی و سنجش از دور) و چرا به رقم آن که 15 سال از کشف رسمی این کثیف‌ترین نقطه کره زمین می‌گذرد، دولت‌های ثروتمند شمال که خود، بیشترین نقش را در تولید و انتشار این زباله‌ها داشته‌اند، عملاً کار چندانی برای از میان بردن یا دست کم مهار گسترش این غده سرطانی نکرده‌اند؟ به نحوی که بررسی‌های جدید نشان می‌دهد در صورت ادامه روند کنونی، سالانه ممکن است تا 10 درصد به وسعت این قاره‌ی مرگ آور افزوده شود.

    چنین است که به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین و کارآمدترین اهرم‌های فشار در این حوزه برای واداشتن ایالات متحده آمریکا و متحدانش در ایفای نقش بازدارندگی خود در مقابله جدی و مؤثر با گسترش شتابناک این قاره، مواضع منسجم و هماهنگ 120 کشور عضو جنبش عدم تعهد به رهبری ایران است؛ فرصتی که اگر به درستی مورد استفاده قرار گیرد، هم به عاملی مهم در تقویت هم‌گرایی این 120 کشور تبدیل می‌شود و هم به ترسیم نظامی عادلانه‌تر و مشارکت‌پذیرتر برای مدیریت جهان در سایه صلح مشترک کمک می‌کند.

    باشد که اینبار ورود "محیط زیست" به صحنه‌ی اولویت‌های راهبردی جنبش عدم تعهد، بتواند تفاوت‌های پیچیده و متعدد فرهنگی، نژادی، ایدئولوژیک و زبانی موجود در بین این 120 کشور را کاهش داده و به ایجاد یک خاکریز مشترک کمک کند.


درج نظر