مهار بيابان‌زايي

     سه شنبه گذشته – 29 مرداد 87 -  در معيت يك گروه كارشناسي شش نفره مركب از سيد عطا رضايي، هاشم كنشلو، قاسم حقاني، مرتضی ابراهيمي و عمار رفيعي امام راهي شهرستان اردستان شديم تا از عرصه‌ي پهناور جنگل‌هاي دست‌كاشت تاغ در شمال بخش زواره (15 كيلومتري شمال شرق اردستان و 120 كيلومتري اصفهان) بازديد كنيم. عرصه‌اي به وسعت 80 هزار هكتار كه 23 سال پيش و پس از هجوم پي در پي و بي‌امان ماسه‌هاي روان بر پيكره‌ي شهر زواره و اراضي كشاورزي اطراف آن، به همت همكاران سختكوشم در دفتر امور بيابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور تثبيت شده و بدل به يكي از شاخص‌ترين جنگل‌هاي انسان‌ساز تاغ در مناطق بياباني كشور شد.

     امّا متأسفانه به دليل عدم رعايت پاره‌اي از ملاحظات فني، به ويژه بي توجهي به ظرفيت پذيرش سرزمين، امروز از آن تاغ‌زارهاي شاداب و سرسبز به ندرت اثري مانده است؛ واقعيتي كه تصويرهاي پيش رو، آشكارا مشخص است.
    البته بروز برخي تنگناهاي محيطي و شرايط سخت اقليمي، از جمله سرماي شديد سال گذشته، خشكسالي سال‌هاي 78 تا 80 و نيز سال جاري، طغيان برخي آفات و امراض، به ويژه ملخ كوهاندار و از همه مهم‌تر بهره‌برداري بي‌رويه از آب‌هاي زيرزميني منطقه، بحران پيش آمده در رويشگاه‌هاي تاغ را دوچندان كرده است.
    كافي است بدانيم، عمق دستيابي به آب از 15 متر در سال 1364 به 80 متر در سال جاري رسيده است، يعني حدود 3 متر در سال، آبخوان منطقه در حال كاهش سطح و اُفت آب است كه فوق‌العاده خطرناك و بنيان‌كن، به ويژه براي 15حدود هزار نفر اهالي زواره است.

    البته بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت بخش زواره شهرستان اردستان در سال ۱۳۸۵ برابر با ۱۲۹۹۰ نفر بوده است. اين در حالي است كه جمعيت زواره در سال 1345، پنج هزار نفر بوده و در سال 1382، به 8750 نفر افزايش يافته است. به ديگر سخن، هرچند در كل شتاب افزايش جمعيت در زواره – به نسبت بسياري از مناطق كشور – چندان زياد نبوده است، امّا به نظر مي‌رسد، اين شتاب در سال‌هاي اخير به طرز محسوسي در حال افزايش بوده، به شكلي كه ميزان افزايش جمعيت زواره در طول سه سال 1382 تا 1385، بيشتر از 37 سال 1345 تا 1382 بوده است! زنگ خطري كه بايد جدي گرفته شود و هم‌اينك شناسه‌هاي آن در افت محسوس سطح آب زيرزميني منطقه و افزايش برهنگي خاك كاملاً نمودار است.

    اين در حالي است كه زواره، يكي از كهن‌زادبوم‌هاي ايران به شمار آمده و از آن با عنوان «نگين مهجور كوير» ياد شده، شهري كه داراي ابنيه‌ي تاريخي فراوان پيش و پس از اسلام بوده و قدمت بازار آن به بيش از هزار سال مي‌رسد. افزون بر آن، بسياري بر اين باورند كه منار زواره واقع در مسجد امام حسن مجتبي، در پيش از اسلام آتشكده بوده است.
    گفتني آن كه شهر زواره در حاشيه‌ي جنوبي كوير مركزي ايران با سطحي هموار و مسطح و با شيبي ملايم در 52 درجه و 27 دقيقه طول شرقي و 33 درجه و27 دقيقه عرض شمالي در بستر حاشيه اي كوير گسترده است. زواره در شمال به كوير نمك و شرق به كوير و تپه‌هاي ماسه‌اي اطراف و از جنوب غربي به اردستان و جنوب شرقي به شهرستان نائين و رشته كوه‌هاي متعدد كوهرنگ منتهي مي‌شود. زواره تا نائين 115 كيلومتر و تا نطنز 75 كيلومتر فاصله داشته و ارتفــاع متوسط آن از سطح دريا 905 متر   است. همچنين شيب منطقه در حالت غرب به شرق اختلافي معال 3% به 1% و جنوب به شمال 5% به 1% را نشان مي‌دهد. در مجموع از نظر توان آب‌شناختي نيز منطقه اي فقير به شمار آمده و فاقد شبكه‌ي آب‌هاي سطحي دايم است.

     مؤخره:
    از مسئولين منابع طبيعي استان و شهرستان، آقايان مهندس شاملي (معاون فني اداره كل منابع طبيعي اصفهان)، مهندس جلالي (رييس اداره بيابان اصفهان)، مهندس كبريايي (رييس اداره منابع طبيعي اردستان) و مهندس نساجيان از كارشناسان منابع طبيعي زواره كه گروه را همراهي كردند، صميمانه قدرداني مي‌كنم.

درج نظر