سدها، عامل افزايش ميزان تبخير در ايران و جهان
حدود 50 هزار سد در طول چند دههي گذشته توسط انسان در كرهي زمين ساخته شده است. شايد به جرأت بتوان گفت كه كمتر سازهي انساني را بتوان با اين بناهاي عظيم سيماني از منظر كميت و كيفيت مقايسه كرد كه توانسته باشد، اثراتي چنين بزرگ بر زيستبوم بر جاي نهد. همان گونه كه نويسندهي رودهاي خاموش نيز در فصل آغازين كتابش يادآوري كرده است، اين حجم و جرم عظيم انسانساز، سبب تغيير زاويه در محور زمين شده؛ رخدادي كه به تنهايي كافي است تا شناسنامهي اقليمي سرزمينها و سرنوشت آبشناختي (هيدرولوژيك) حوزههاي آبخيز را تغيير دهد.
امّا افزون بر آن، احمد آل ياسين در همايش خشكسالي به يكي ديگر از عقوبتهاي سدسازي هم اشاره كرد: اينكه توقف آب و تشكيل درياچههاي مصنوعي در پشت ديوارههاي بتني سدها، توانسته است تا براي نخستينبار نرخ تبخير سالانه را از سطح خشكيهاي زمين افزايش دهد! كافي است به ياد آوريم كه حجم آبي كه هماكنون در مخازن سدهاي بزرگ جهان نگهداري ميشود، پنج برابر حجم آب موجود در تمامي رودخانههاي موجود در تمامي قارههاي جهان است! يعني بشر توانسته به مدد بهرهمندي از دانش فني خود بيش از 10 هزار كيلومتر مكعب آب را متوقف و ذخيره سازد و طبيعي است كه توقف چنين حجم عظيمي از آب ميتواند نرخ عمومي تبخير را افزايش دهد. عاملي كه اينك به عنوان يكي از مهمترين مؤلفههاي تشديد خشكسالي در كشورهاي جهان، به ويژه ممالكي كه در مناطق خشك (drylands) واقع شدهاند، از آن ياد ميشود. به عنوان مثال، برآورد شده كه از درياچهي سد كرخه، سالانه چيزي در حدود 400 ميليون مترمكعب آب (دو برابر گنجايش اسمي سد كرج) تبخير ميشود و به گفتهي فاطمه ظفرنژاد: «مجموع سدهاي ساخته شده بين ۵ تا ۱۰ ميليارد مترمكعب بر ميزان تبخير سالانه كشور ميافزايند.»
بنابراين، يك پندارينهي علمي در حال حاضر اين است كه اگر شمار و وخامت رخداد خشكسالي در كشور و بسياري از نقاط ديگر جهان در حال افزايش است، يكي از دلايل آن را بايد در فشارهاي انساني در بخش سدسازي جستجو كرد! يعني: همان عاملي كه قرار بوده به كمك ساخت آن، از شدت خشكسالي در كشور بكاهيم!
خسارت بيسابقهي 13 ميليارد دلاري خشكسالي – فقط به بخش كشاورزي - در سال جاري ، بهترين شاهد اين مدعا در زيست محيط ايران است.
به «مهار بيابانزايي» خوش آمديد؛ تارنمايي كه از 12 فروردین 1384 کلید خورده است و تاکنون جوایز متعدد منطقهای، ملّی و جهانی بدست آورده؛ از جمله: در آبان 1385 و اردیبهشت ماه 1387، عنوان برترین وبلاگ محیط زیستی ایران را بدست آورد؛ در فروردین ماه سال 1389 به عنوان سومین وبلاگ محبوب محیط زیستی جهان در سال 2009 انتخاب شد؛ در دوم اردیبهشت 1392، وبگاه نخست محیط زیستی پایتخت در جشنواره مشکات برای سال 1391 شد و سرانجام در 17 اردیبهشت 1392، برنده عنوان برترین وبلاگ به انتخاب مردم در اجلاس جهانی رسانهها برای سال 2013 شد. محمّد درویش در این محیط مجازی ميكوشد در گام نخست جايگاه محيط زيست را در سبد اولويتهاي راهبردي كشور، به منزلگاهي درخور ارتقاء بخشد؛ و در گام بعدي ثابت كند كه بخش پهناوري از زيستبوم وطن، همان قلمرو برهنه و سوزان ماسههاي بادي و شورابهاي كويري و كلوتهاي سر به فلك كشيده و نبكاهاي استوار عرصههاي بياباني، ميتواند پايدارترين و غنيترين صندوق ذخيرهي ارزي ايرانيان باشد. به شرط آنكه بكوشيم با نفي «بيابانزدايي»، از بيابانيشدن زيستبومهاي تالابي، جنگلي و مرتعي خويش جلوگيري كنيم. 