گندم بريان ، گرم‌ترين نقطه‌ي كره‌ي زمين نيست؟!
در 26 تيرماه گذشته، مهدي اشراقي عزيز، طي يادداشتي كوتاه، پرسشي تأمل‌برانگيز را مطرح كرده و به درستي ترديدي جدي در برابر ادعاي چهره‌ي ماندگار كشور، دكتر پرويز كردواني قرار داد.
ليكن از آنجا كه معمولاً در اينجا نه كسي ادعاها را جدي مي‌گيرد و نه نقض آنها را! يادداشت متين جناب اشراقي نيز بدون دريافت كمترين بازخوردي – تا آنجا كه من جستجو كردم – به فراموشي و خاموشي گراييد.
امّا حقيقت اين است كه ترديد مهدي اشراقي، يك ترديد بسيار جدي است. فقط كافي است به نقشه‌اي كه ميزان دريافت تابش متوسط نور خورشيد را در سراسر كره زمين نشان مي‌دهد و از طريق سازمان انرژي‌هاي نو (سانا) در اختيار نگارنده قرار گرفته است، دقت كنيم تا دريابيم كه دلايل مهدي بر رد ادعاي پرويزخان، نسبتاً ارجحيت داشته و منطقي مي‌نمايد.
همان گونه كه در اين نقشه ملاحظه مي‌شود، بيشينه‌ي دريافت سالانه‌ي تابش خورشيدي متعلق به مناطقي از نواحي مركزي صحراي عربستان و شمال آفريقا است. اين ميزان برابر با 2500 كيلووات ساعت بر متر مربع است. امّا بيشترين دريافت تابش در ايران، هرگز از 2250 كيلووات ساعت بر متر مربع در سال فزوني نمي‌گيرد. بنابراين، از آنجا كه مهمترين مؤلفه در تعيين دماي بيشينه، مدت و شدت تابش خورشيد بر آن منطقه است، مي‌توان انتظار داشت كه بيشينه‌ي دما در صحراي عربستان (بيابان رب‌الخالي) و آفريقا (منطقه‌اي موسوم به ساحل) بيشتر از ايران (لوت) باشد. يعني، برآورد سازمان جهاني هواشناسي مي‌تواند درست باشد و همچنان بيابان العزيزيه ليبي با ثبت ركورد 58 درجه سانتي‌گراد، گرم‌ترين نقطه كره زمين به شمار مي‌رود.
يك اعتراف!
نگارنده نيز تا مدت‌ها مي‌پنداشت كه گرم‌ترين نقطه‌ي كره‌ي زمين گندم بريان شهداد است (و هنوز هم البته كاملاً قانع نشده‌ام كه نيست!) و آن را در شمار امتيازهاي عرصه‌هاي كويري كشور قلمداد مي‌كرد (يا مي‌كند)؛ چرا كه با خود مي‌گفتم: مگر مي‌شود اين ادعا محل ترديد باشد، امّا هيچيك از اقليم‌شناسان و كارشناسان سازمان هواشناسي كشور در مورد آن نظري ندهند؟! به ويژه وقتي در اين مملكت چهره‌هاي شاخصي چون دكتر علي خليلي حضور دارند.
امّا ظاهراً دوستان و اساتيد محترم آنقدر گرفتاري دارند كه ديگر مجالي براي شبهه‌زدايي از چنين ادعاهايي ندارند.
البته دكتر كردواني براي مدعاي خود، چند دليل هم ذكر كرده‌اند كه شايسته‌ي بررسي و اظهار نظر قطعي از سوي سازمان هواشناسي كشور و ديگر مراجع معتبر علمي كشور است. از جمله اينكه گندم‌بريان با سطحي معادل 480 كيلومتر مربع، واقع در 70 كيلومتري شمال شرق شهداد، منطقه‌ای است عاري از هر نوع موجود زنده با پوشش تيره آتشفشانی؛ پوششي كه ميزان جذب انرژي را افزايش داده و ممكن است به بالا رفتن شدید گرما در این منطقه منجر شود؛ به ويژه اگر بدانيم این منطقه پست‌ترین عرصه‌ي داخلی ایران نیز به شمار مي‌آيد؛ واقعيتي كه خود مي‌تواند بر ابعاد و بيشينه‌ي گرماي شديد منطقه بيافزايد.
مؤخره:
البته چه گندم‌بريان لوت، گرم‌ترين نقطه‌ي كره‌ي خاك باشد يا نباشد، اين موضوع به هيچ وجه از ارزش‌هاي ناهمتاي بيابان‌هاي كشور نمي‌كاهد. به خصوص اگر بدانيم متوسط دريافت سالانه‌ي تابش خورشيد در ايران به بيش از 2 هزار كيلووات در ساعت بر متر مربع مي‌رسد؛ ركوردي كه نشان از استعداد كم‌نظير ايران در استحصال كارمايه (انرژي) خورشيدي دارد.
به «مهار بيابان‌زايي» خوش آمديد؛ تارنمايي كه از 12 فروردین 1384 کلید خورده است و تاکنون جوایز متعدد منطقه‌ای، ملّی و جهانی بدست آورده؛ از جمله: در آبان 1385 و اردیبهشت ماه 1387، عنوان برترین وبلاگ محیط زیستی ایران را بدست آورد؛ در فروردین ماه سال 1389 به عنوان سومین وبلاگ محبوب محیط زیستی جهان در سال 2009 انتخاب شد؛ در دوم اردیبهشت 1392، وبگاه نخست محیط زیستی پایتخت در جشنواره مشکات برای سال 1391 شد و سرانجام در 17 اردیبهشت 1392، برنده عنوان برترین وبلاگ به انتخاب مردم در اجلاس جهانی رسانهها برای سال 2013 شد. محمّد درویش در این محیط مجازی ميكوشد در گام نخست جايگاه محيط زيست را در سبد اولويتهاي راهبردي كشور، به منزلگاهي درخور ارتقاء بخشد؛ و در گام بعدي ثابت كند كه بخش پهناوري از زيستبوم وطن، همان قلمرو برهنه و سوزان ماسههاي بادي و شورابهاي كويري و كلوتهاي سر به فلك كشيده و نبكاهاي استوار عرصه‌هاي بياباني، مي‌تواند پايدارترين و غنيترين صندوق ذخيرهي ارزي ايرانيان باشد. به شرط آنكه بكوشيم با نفي «بيابانزدايي»، از بيابانيشدن زيستبومهاي تالابي، جنگلي و مرتعي خويش جلوگيري كنيم. 