در بارهي «جارويي» كه «ليموترش» ايران را جارو ميكند!
يكي ديگر از سخنرانان همايش راهبردها – كه پيشتر گزارشش را آورده بودم – پژوهشگري جوان امّا پرتوان و با اراده بود به نام دكتر محسن مردي، كه حاصل مطالعات گستردهي گروه تحت رهبرياش در مؤسسه بيوتكنولوژي كرج و مركز تحقيقات كشاورزي ميناب را براي حاضرين ارايه داد.
تمركز او بر روي بيماري «جاروك ليموترش» بود؛ بيماري مهيبي كه توانسته بود در مدت زماني اندك بيش از 170 هزار پايه از درختان ليموترش را در استان هرمزگان آلوده ساخته و از بارآوري ساقط كند. مردي ميگويد: عملكرد عامل بيماري در ليموترش مشابه عملكرد ويروس HIV در انسان است، زيرا عامل بيماري در مراحل اوليه آلودگي داراي يك دوره كمون است و پس از ظهور باعث مرگ سريع گياه ميشود.
لازم به يادآوري است كه ليموترش يكي از محصولات باغي مهم و اقتصادي در جنوب ايران است؛ محصولي كه به تنهايي ۴۰ درصد از توليد جهاني آن را به خود اختصاص داده و در گسترهاي معادل ۴۱ هزار و ۸۰۰ هكتار در كشور كشت ميشود. و بدينترتيب، حيات و معيشت بيش از 35 هزار خانوار روستايي را فقط در استان هرمزگان تأمين ميسازد. چرا كه اين استان با سطح زيركشت ۱۹ هزار و ۱۰۰ هكتار و درآمد ناخالص ۴۱۱ ميليارد ريال حدود ۵۰درصد از توليد ليموترش كشور را به خود اختصاص داده است.
بنابراين، همان طور كه ملاحظه ميشود، اخلال در توليد اين محصول به راحتي ميتواند تنشهاي اجتماعي غيرقابل مهاري را در سطح سه استان هرمزگان، سيستان و بلوچستان و كرمان ايجاد كند.
چنين است كه اهميت كاري كه محسن مردي و پژوهشگران همكارش انجام دادند، آشكار ميشود؛ چرا كه آنها توانستند براي نخستين بار در جهان سرانجام عامل بيماري را شناسايي كرده و براي مهارش 50 طرح پژوهشي دقيق تعريف كنند.
عامل بيماري جاروي جادوگر يا جاروك ليموترش يك پروكاريوت فاقد ديواره سلولي به نام فايتوپلاسما است كه در ابتدا سبب كوچكي برگها و در مدت سه تا ۶سال سبب مرگ گياه ميشود.
مطالعات ابتدايي در ساير كشورها (نخستين بار به سال 1365 در كشور اردن ديده شده است) نشان ميدهد كه ميزبان اوليهي عامل بيماري، احتمالاً ليموترش نبوده است و عامل بيماري توسط حشرات (مانند زنجركها) به ليموترش انتقال يافته است. اين بيماري نخستين بار در سال ۷۶ در نيكشهر و سپس در سال ۷۷ در ميناب هرمزگان ديده شد. در اين سالها، تعداد درختان آلوده در استان هرمزگان به نحو چشمگيري افزايش يافته به طوري كه از تعداد ۵۱ اصله در سال ۷۷ به ۱۱۷ هزار و ۲۲۲ اصله در سال ۸۴ رسيده است و اينك از مرز 170 هزار اصله نيز گذر كرده است.
دانشجويان و پژوهشگران علاقهمند به همكاري با شبكهي علمي مبارزه با بيماري جاروك ليموترش، ميتوانند براي كسب اطلاعات بيشتر دراين زمينه از طريق شماره تلفن ۲۷۰۱۱۳۸ يا نمابر ۲۷۰۴۵۳۹ با پيش شماره ۰۲۶۱ در كرج تماس برقرار كنند.
براي محسن مردي و همكارانش بهترين آرزوها را دارم.
به «مهار بيابانزايي» خوش آمديد؛ تارنمايي كه از 12 فروردین 1384 کلید خورده است و تاکنون جوایز متعدد منطقهای، ملّی و جهانی بدست آورده؛ از جمله: در آبان 1385 و اردیبهشت ماه 1387، عنوان برترین وبلاگ محیط زیستی ایران را بدست آورد؛ در فروردین ماه سال 1389 به عنوان سومین وبلاگ محبوب محیط زیستی جهان در سال 2009 انتخاب شد؛ در دوم اردیبهشت 1392، وبگاه نخست محیط زیستی پایتخت در جشنواره مشکات برای سال 1391 شد و سرانجام در 17 اردیبهشت 1392، برنده عنوان برترین وبلاگ به انتخاب مردم در اجلاس جهانی رسانهها برای سال 2013 شد. محمّد درویش در این محیط مجازی ميكوشد در گام نخست جايگاه محيط زيست را در سبد اولويتهاي راهبردي كشور، به منزلگاهي درخور ارتقاء بخشد؛ و در گام بعدي ثابت كند كه بخش پهناوري از زيستبوم وطن، همان قلمرو برهنه و سوزان ماسههاي بادي و شورابهاي كويري و كلوتهاي سر به فلك كشيده و نبكاهاي استوار عرصههاي بياباني، ميتواند پايدارترين و غنيترين صندوق ذخيرهي ارزي ايرانيان باشد. به شرط آنكه بكوشيم با نفي «بيابانزدايي»، از بيابانيشدن زيستبومهاي تالابي، جنگلي و مرتعي خويش جلوگيري كنيم.