مهار بيابان‌زايي

     در شماره 26 از فصلنامه‌ي علمی پژوهشی «محیط‌شناسی» بخشی از ستاده‌های پژوهشی منتشر شده است که هدفش، «قیمت‌گذاری مواهب زیست‌محیطی جنگل دست‌کاشت گربایگان فسا» بوده و به همت سه تن از برجسته‌ترین دانشمندان این حوزه، آقایان دکتر حسن کریم‌زادگان (اقتصاددان و مدرس دانشگاه)، دکتر مرتضی رحمتیان (مدیر مرکز آموزش علوم اقتصادی دانشگاه ایالتی کالیفرنیا) و دکتر محمود محمودی (دانشیار دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران) سامان یافته است.
     در این تحقیق که با روش ارزشگذاری مشروط (CVM) و از طریق مدل بسط نظام هزینه خطی انجام گرفته است، ارزش تنظیم شرایط اقلیمی، ارزش مهار فرسایش خاک و تثبیت شن‌های روان و ارزش ایجاد زیستگاه و پناهگاه حیات وحش مجموعاً حدود 9 میلیارد تومان برآورد شده است (به قيمت سال ۱۳۷۹).
     بي‌گمان اين دستاورد برای همه‌ي کسانی که در طول بیش از دو دهه‌ي گذشته در گربایگان فسا زحمت کشیده‌اند، به ویژه برای استاد عزیزم، دکتر آهنگ کوثر – که تقریباً از همه‌ي مواهب زندگی مرفه شهری برای اجرای این طرح در بیابان‌های بیشه‌زرد گذشت – می‌تواند خبری خوش و رخدادي غرورانگیز و اميدبخش باشد.

ساختمان اصلي ايستگاه‌ آبخوانداري كوثر - دي ماه ۱۳۸۰

     یادمان باشد، طرح آبخوانداری گربایگان فسا در استانی به اجرا درآمده که اخیراً در مسابقه‌ي برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، گوی سبقت را حتا از استان کرمان هم درربوده و با 2 میلیارد متر مکعب تراز منفی آبخوان در سال مواجه شده است! به دیگر سخن، میزان برداشت از آبهای زیرزمینی استان فارس به بهانه‌ی کشاورزی! حدود 2 میلیارد متر مکعب بیشتر از میزان تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی استان است و این یعنی یک فاجعه‌ي تمام عیار و بزرگترین تهدید حیات در سرزمینی که می‌توانست و می‌تواند بدون اتکا به کشاورزی هم، نه تنها نیازهای فارس‌نشینان که نیازهای اغلب ايرانيان را فراهم سازد. ابعاد فاجعه هنگامي آشكارتر مي‌شود كه بدانيم، سازمان مديريت منابع آب كشور (تماب) مجموع تراز منفي آبخوان‌هاي كشور در سال آبي گذشته را، شش ميليارد متر مكعب گزارش كرده است؛ يعني استان فارس به تنهايي مسبب حدود يك‌سوّم از مجموع اُفت تراز منفي آبخوان‌هاي كشور است! حتا به گمان نگارنده، واقعيت تلخ ديگري نيز در استان وجود دارد كه به مراتب تلخي آن و نگراني از عقوبت‌هاي ناميمونش به مراتب بزرگتر و خطرناك‌تر از حقيقت پيش‌گفته است! آن واقعيت، آگاهي از اين دريافت است كه بدانيم به رغم چنين فشار مرك‌آوري بر اندوخته‌هاي آبي استان، اغلب مسئولين و بلندپايگان محلي كماكان بر طبل كشاورزي مي‌كوبند و چاره‌ي گريز استان از بيكاري، فقر، فساد، بي‌عدالتي، قاچاق و رواج بي‌بند و باري را در تأمين آب بيشتر، كف‌شكني چاه‌هاي موجود و احداث سدهاي بزرگ مخزني افزون‌تري مي‌دانند! آن هم در شرايطي كه هم اكنون نيز بيش از دو برابر آبي كه براي توليد محصولات فعلي كشاورزي در 450 هزار هكتار از اراضي زراعي استان مورد نياز بوده، در اختيار كشاورزان قرار گرفته است. شتاب خشكيدگي سراسري باغ‌هاي مركبات گران‌قيمت و مشهور جهرم – كه سال‌هاست با نوين‌ترين شيوه‌هاي آبياري تحت فشار نيز آبياري مي‌شوند - و حتا ظهور نشانه‌هاي خشكي تك‌پايه‌هاي مقاوم نخل گواه آن است كه سرزمين فارس، بسيار بيش از تحمل ظرفيتش تحت فشار قرار گرفته است.

نگارنده و حميدرضا عباسي در چشم‌اندازي از روستاي زيباي هكان در پاياب رودخانه شور جهرم (ارديبهشت 1380) - روستايي كه در اثر خشكساليهاي اخير بسيار آسيب ديد.

    براي همين است كه بسياري از كارشناسان و صاحب‌نظران كشور با رواج طرح‌هايي چون «فلاحت در فراغت» كه منجر به تغيير كاربري اراضي مرتعي به باغي مي‌شود، مخالف بوده و اين پرسش جدي را مطرح مي‌كنند: «آيا خردمندانه و سزاوارانه است كه بر وابستگي معيشتي بر سرزمين در استاني بيافزاييم كه داراي بيشترين نرخ برداشت غيرمجاز از آب‌هاي زيرزميني بوده و بسياري از رودخانه‌ها، تالاب‌ها، چشمه‌ها، كاريزها و درياچه‌هاي آن خشك شده يا در معرض خشكي كامل قرار گرفته است؟»
     به راستي چرا مديريت حاكم بر سرزمين كشور مزاياي پرشمار اقتصادي طرح‌هايي چون آبخوانداري را كه هزينه‌ي اجراي آنها حتا به يك هزارم هزينه‌ي اجراي سازه‌هاي آبي غول‌پيكري چون سد سيوند و ملاصدرا هم نمي‌رسد، نمي‌بينند و عنايت درخوري به آن نمي‌كنند؟ آن هم طرح‌هايي كه تقريباً هيچ مشكل زيست‌محيطي نداشته و نه‌تنها بر پايداري سرزمين و افزايش كارايي آن مي‌افزايند، كه تهديدي براي هيچيك از كهن‌زادبوم‌هاي ارزشمند كشور هم محسوب نمي‌شوند!

   در همين ارتباط :
  - پژوهشگر ايرانى جايزه جهانى يونسكو را دريافت كرد ؛
  - يك پژوهشگر شيرازي برنده جايزه «رودخانه بزرگ ساخته بشر» يونسكو شد!
  - گفت و گو با دكتر «آهنگ كوثر» محقق طرح‌هاي جهاني آبخيزداري، آبخوانداري و مهار سيلاب‌ها؛
  - گزارشی خبری، تحلیلی از کسب یک افتخار ملی!
  - به بهانه ی سخنرانی روشنگرانه‌ی دکتر آهنگ کوثر در همایش جهانی بوداپست!

به آبگيري سد سيوند اعتراض كنيد!