مهار بيابان‌زايي

     صبح روز شنبه، آخرين روز از نخستين ماه واپسين فصل سال، تالار نشست‌هاي كاري مؤسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع كشور ميزبان مدعويني گرانقدر از سراسر كشور بود تا به نگارنده در ويرايش و تكميل سندي 20 ساله كمك كنند؛ سندي كه قرار است همچو نقشه‌ي راه، چشم‌انداز پژوهشي كشور را در قلمرو موضوعات مرتبط با بيابان و بيابان‌زايي تبيين كرده و بارزترين اولويت‌هاي راهبردي آن را نمايان سازد. بي‌گمان، سي‌ام دي‌ماه 1385 هماره در خاطره‌ي اين تالار خواهد ماند، چرا كه ميزبان نوعي يگانه و بي‌نظير از هم‌انديشي و هم‌افزايي بود كه در آن تقريباً تمامي ذينفعان اين حوزه – از رهبران جوامع محلي خارتوران و بهاباد گرفته تا نمايندگاني صاحبنظر از بخش‌هاي گوناگون بدنه‌ي پژوهشي، آموزشي، اجرايي و تشكل‌هاي غير دولتي مرتبط با بيابان – گردهم جمع شده بودند تا به ترسيم گرانيگاهي واقعي‌تر در اين قلمرو كمك كنند.

     دكتر تقي شامخي، استاد دانشگاه تهران و رئيس انجمن جنگلباني ايران كه با خود كوله‌باري از سال‌ها تجربه در حوزه‌ي قوانين و مديريت منابع طبيعي و چالش‌هاي موجود در آن را همراه دارد، دكتر محمّد جعفري، رئيس مركز بين‌المللي همزيستي با كوير، يعني ديرينه‌ترين تشكيلات آكادميك ملّي كشور در قلمرو بيابان؛ مهندس اسماعيل رهبر، مردي كه داراي بيشترين پيشينه‌ي مديريتي در حوزه‌ي پژوهشي بيابان است؛ دكتر حسن روحي‌پور، پرسابقه‌ترين محقق بخش تحقيقات بيابان با بيش از 35 سال سابقه و يكي از چند صاحب‌نظر مشهور و ممتاز دانش فرسايش خاك در كشور، دكتر مهدي فرح‌پور، عالي‌ترين مقام پژوهشي مؤسسه و نماينده‌ي آسيا در TPN₃، مهندس عليرضا شاه‌حسيني، صاحب‌نظري سرشناس و مديركل امور عشاير استان سمنان، فردي كه بيش از 10 جلد كتاب تاكنون در حوزه‌ي مسايل اقتصادي اجتماعي عشاير كشور منتشر كرده است، دكتر غلامرضا هادربادي، مسئول مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي خراسان جنوبي و مدير اجرايي پروژه ترسيب كربن، كارشناسي موفق در جلب مشاركت‌هاي مردمي و اجراي طرح‌هاي مهار بيابان‌زايي، دكتر محمّد خسروشاهي، همكار صميمي و مسئول گروه تحقيقاتي منابع آب و اقليم، فردي كه بيشترين اشراف را به قلمرو طبيعي بيابان‌هاي كشور دارد؛ دكتر شهرام شفيعي، مسئول آزمايشگاه مناطق خشك و نيمه‌خشك و صاحب‌نظر در حوزه‌ي حاصلخيزي خاك، سركار خانم مهندس كيوان نوحي، محقق پرسابقه‌ي پژوهشكده‌ي هواشناسي كشور، سه تن از رهبران جوامع محلي از روستاي‌هاي بهاباد يزد و ابوالحسني خارتوران (آقايان ابويي، صالحي و هوشمند)، دكتر سيد عطا رضايي، فردي كه در پيشينه‌ي خدمتي خويش تجربه‌ي مديريت تؤامان بر عالي‌ترين نهادهاي اجرايي و پژوهشي بيابان را داشته و از فرازها و فرودهاي هر دو بخش اجرا و پژوهش آگاه است؛ مهندس سيد منصور خليقي، نماينده‌ي فعال تشكل غير دولتي توسعه‌ي پايدار، دكتر عباسعلي سندگل، برجسته‌ترين و پرسابقه‌ترين محقق مؤسسه در حوزه‌ي پژوهش‌هاي مرتع؛ مهندس مجتبي ‌پاكپرور، پژوهشگري عاشق طبيعت شيراز كه با كوله‌باري افزون بر دو دهه، هم‌اكنون شيوه‌هاي جذب مردم محلي را در پروژه آبخوانداري شهرستان لار به محك آزمون نهاده است؛ مهندس شاهسواري، معاون دفتر امور بيابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور و مهندس طهماسبي بيرگاني، نماينده بخش اجرا در كميته‌ي تدوين اولويت‌هاي راهبردي بيابان به همراه تني چند از ديگر همكاران صميمي‌ام (حميدرضا عباسي، طاهره انصافي مقدم، فرهاد خاكساريان، عمار رفيعي امام و علي كريمي)، از جمله‌ي مدعوين بزرگواري بودند كه با حضور و مشاركت فعال خويش در اين كارگاه يك روزه، ديني ابدي را بر گردن نگارنده آفريدند. دستان پرتوان يكايك اين عزيزان را به گرمي فشرده و آرزو مي‌كنم حاصل اين كار بي‌سابقه كه قريب يكسال از كليد خوردنش مي‌گذرد، سزاوار اين همراهي‌ها و همدلي‌ها باشد.

    گفتني آنكه دستور كار اين نشست صميمانه، عبارت بود از:
   1. مشخص كردن انتظاري كه از بيابان داريم؛ آرمان ما در بيابان چيست و به شرط فراهم بودن همه‌ي شرايط چه چشم‌اندازي را براي اين بوم‌سازگان متصور هستيم؟
       • آيا تلاش ما بايد افزايش توان رويشي بيابان‌ها باشد؟
       • آيا پايداري بوم‌سازگان بيابان مي‌تواند آرمان ما تلقي شود؟
       • آيا كشف مزيت‌هاي نسبي بيابان، مطلوب‌ترين آرمان نيست؟
       • و آيا همه‌ي آرمان را بايد در محدوده‌ي قلمرو فيزيكي بيابان‌هاي طبيعي خلاصه كرد؟! در آن صورت تكليف بيابان‌زايي و  روند شتابناك پس‌رفت سرزمين در مناطق غير بياباني كشور چه مي‌شود؟
   2. بزرگترين بحران‌هاي فراروي تحقق آرمان در حوزه‌ي مورد بحث چيست؟
   3. با كدامين راهبردها مي‌توان به سوي ريشه‌كني بحران‌ها حركت كرد؟
    موضوعاتي كه به رغم چالش‌برانگيزي فراوانش، توانستيم نتايج خوبي را براي نشست‌هاي بعدي از آنها استخراج كنيم.
   در اين ميان، اشراف نمايندگان روستاي بهاباد يزد از ويژگي‌هاي طبيعي و اقليمي زادبوم‌شان و تعريفي كه از يك بيابان آرماني ارايه دادند: «بيابان، عرصه‌اي است كه در آن اميد و زندگي جريان دارد.»؛ پرانتزي كه دكتر شامخي در مورد دلايل عدم موفقيت ما در جلب مشاركت مردم محلي براي همراهي و حمايت از طرح‌هاي منابع طبيعي گشودند؛ تذكر فلسفي كه مهندس خليقي در باره‌ي ملاحظات هرمنوتيك‌شناسي در استفاده از واژه‌ي آرمان به كار بردند و سرانجام، پيامي كه استاد فرزانه دكتر سيّد آهنگ كوثر – توسط مجتبي پاك‌پرور – براي اين نشست ارايه فرمودند (با اشاره به ضرب‌المثلي انگليسي): «پوست چشمت را بكن!» (كنايه از اينكه كافي است نگاه كردن را تمرين كرده و با دقت مشاهدات‌مان را صيقل دهيم تا واقعيت را كشف كنيم)؛ از جمله فرازهاي دلپذير اين همايش بود.

     پيوست:
    - يك سله‌ي زيبا!
    - ايران كشوري است كه هم كوچكترين پستاندار شناخته‌شده‌ی جهان مشهور به "حشره‌خوار کوتوله" (در دشت گرگان) و هم بزرگترین پستاندار جهان، "وال آبی" که ۳۳ متر طول دارد و وزن آن به ۱۹۰ تُن می‌رسد (در دریای عمان و خلیج فارس) را در خود جاي داده است!
    -  تصاویر تکان دهنده هومن روانبخش از البرز مرکزی را ببینید و آه بکشید!
    - شمارش معکوس برای احداث جاده در پارک ملی لار آغاز شد!
    - يك خبر خوب براي وزارت راه و پلس راه! آلودگي هوا سالي 20 هزار نفر را فقط در تهران به كام مرگ مي‌كشاند! بنابراين، تصادفات جاده‌اي، ديگر قاتل نخست كشور محسوب نمي‌شوند!!
    - توصيف يك روزنامه‌نگار اقتصادي از كوير!
    - روايت يك روزنامه‌نگار اقتصادي ديگر از برنامه‌ي 5 ساله‌ي چهارم!

     - نمی‌شد به جای این که به فرود آمدن فکر کنیم ، به پرواز فکر مي‌كرديم؟!

     - بايد قدردان وب‌لاگ‌نويسان بود؛ نويسندگانی که بی هيچ چشم‌داشتی وقت می‌گذارند و از افکار و عقايدشان می‌نويسند ... تاکنون سابقه نداشته انديشه‌ی فارسی‌زبانان در اين حجم عظيم مکتوب شود و اين رخ‌داد ساده‌ای نيست. مکتوب شدن فکر، آن هم فکر انسان‌های معمولی، نه تنها ارزش جامعه‌شناسانه دارد، بلکه زبان‌آفرين است.

به آبگيري سد سيوند اعتراض كنيد!