آموزه‌ي كنوني و راهبردِ اصلي بخش پژوهش در برنامه‌ي اقدام ملّي، بر محور رسالت پايشِ پايدار و ديده‌باني به‌هنگام و هشداردهنده از جريانات كاهنده‌ي كارايي سرزمين در كشور، به منظور صيانت از تنوّع زيستي و تضمين امنيت غذايي شكل گرفته و هدايت مي‌شود؛ آموزه‌اي كه شايد بتوان اصلي‌ترين اركان حصول به آن را در پنج محور و زيرمحورهاي مربوطه خلاصه كرد و بدين‌ترتيب راه را بر شناخت و كاربست ظرفيت‌هاي پژوهشي كشور در مهار بيابان‌زايي در چارچوب برنامه‌ي اقدام ملّي هموار كرد:

 

1- پهنه­بندی کشور از منظر حساسيت سرزمين به بيابان­زايي

·                           تعيين و معرفي کاراترين معيارها و شاخص‌های بيابان­زايي و نيز انتخاب حوضه­های معرف با توجه به ويژگي‌هاي بومي كشور:

- تهيه‌ي نقشه‌ي حساسيت اراضي به بيابان­زايي،

- شناخت و طبقه­بندي مناطق مستعد يا تحت اثر بيابان­زايي در كشور،

- بررسي و ارايه‌ي تعارفي بومي به همراه تعيين قلمرو طبيعي بيابان‌هاي واقعي كشور.

·                           ارايه‌ي سازوکارِ بومی­کردنِ روش‌های تهيه‌ي نقشه‌ي بيابان­زايي در ايران،

-  بررسي و واسنجي روش‌هاي تهيه‌ي نقشه‌ي بيابان­زايي، مانند روش‌هاي فائو و يونپ، گلاسود[1]، مدالوس، لادا[2] و گلادا[3].

·              پايش مستمر عرصه‌هاي طبيعي به منظور آگاهي از ميزان شتاب پس‌رونده يا پيش‌رونده‌ي علايم حياتي در زيست‌اقليم‌هاي گوناگون كشور و دلايل بروز آنها:

- پايش شناسه­هاي بيابان­زايي در حوزه­هاي مركزي، جنوبي و شرقي كشور.

·              شناخت مؤلفه­های کاهنده يا افزاينده‌ي کارايی سرزمين در حوزه‌ي اقتصاد، اجتماع و فرهنگ به تفکيک حوزه‌هاي جغرافياي انساني (بررسی ويژگي‌های رفتاری و نظام ارزشی جامعه در سطح قوميت‌ها و صنوف گوناگون):

       - تحقيق در نقش برنامه‌هاي توسعه و قوانين حقوقی، قضايی و مالی كشور در بيابان‌زايي و بيابان‌زدايي،

     - پژوهش پيرامون نقش مؤلفه‌هاي توسعه و فقر انساني در كاهش يا افزايش روند بيابان‌زايي.

 

2- تحقیق در شيوه­های مواجهه‌ي هوشمندانه با خشكي و خشکسالی به منظور حراست از تنوّع زيستي و افزايش ضريب امنيت غذايي

·             ابداع، معرفي و ترويج الگوهايي مبتني بر روش مديريت غير‌سازه‌اي براي سازگاري با خشكسالي بر پايه‌ي آموزه‌ي مديريت خطر‌پذيري،

·             بررسي استعداد سيل‌خيزي آبخيزهاي كشور و راهكارهاي مهارِ بخردانه كارمايه‌ي سيل:

- رونديابي حوضه­هاي آبخيز اصلي كشور، بويژه حوضه­هاي مركزي، جنوبي  و شرقي.

·       کاوش در شيوه­های افزايش توليد آب و کارايی مصرف آن، شامل: افزايش بهره‌وري از ريزش‌های آسمانی و  استفاده از آبهای با کيفيت پايين. 

 

3- شناخت ملزوماتِ ضروري در اعمال مديريت جامع بر زيست‌بوم، مبتني بر رويكردِ بوم‌سازگاني

·                           مطالعه و شناسايي منابع آب و اراضي سرزمين‌هاي مستعد بيابان‌زايي،

·              شناخت عوامل و فرايندهاي مؤثر در پديده‌ي فرسايش آبي و بادي به همراهِ تعيين نقش هر يك از آنها به تفكيكِ زيست‌اقليم‌هاي گوناگون كشور در تشديد فرايند بيابان‌زايي و خشکسالی،

·              ارزيابي قابليت‌هاي رويشي اراضي بياباني و كويري (از منظر حفاظتي، ارزش غذايي و تنظيم گازهاي گلخانه­اي) و پژوهش در روش‌هاي مديريت حفاظت و بهره‌برداري پايدار از منابع طبيعي بيابان:

- تحقيق در تعديل و تنظيم انبوهي جنگلكاري‌هاي دست­كاشت در زيست­بوم‌هاي بياباني.

·                           تحقيق در منشاء ماسه‌هاي روان و جستجوي روش‌هاي مؤثر و مقرون به صرفه‌ي تثبيت پايدار آنها.

 

4- پژوهش و معرفی متناسب­ترين و پايدارترين شيوه‌هاي معيشت در سرزمين‌هاي مستعد بيابان‌زايي

·             بررسی ويژگي‌هاي بومي و منحصر به فرد بيابان‌هاي ايران (ظرفيت‌سازي براي بهره‌برداري‌هاي بوم‌‌گردي)،

·             تحقيق در بهره‌برداري از توان‌هاي اندك موجود در مناطق بياباني (براي بهبود معيشت اهالي).

 

5- ابداع فناوري و تبادل دانش در زمينه‌ي مهار بيابان‌زايي

·        پژوهش، آزمون و معرفي شيوه‌ها و فناوري‌هاي مهار كارمايه‌هاي طبيعي‌ِ جايگزين در زيست‌بوم‌هاي بياباني (آب، باد، زمين­گرمايی، نور خورشيد و ...)،

·               شناسايی و تلفيقِ دانش‌هاي بومي با فناوريهاي روز،

·               کاربستِ نوين­ترين و کاراترين شگردهای ارزيابی و مديريت زيست­محيطی به هدف کاهش جريان پس­رفت در مناطق مستعد بيابان­زايی،

-        توليد و معرفی ابزارها يا نرم­افزارهای مؤثر در مهارِ بيابان­زايی.                       


[1] GLASOD (Global Assessment of Human-Induced Soil Degradation.

[2] LADA (Land Degradation Assessment in Drylands.

[3] GLADA (Global Land Degradation Assessment in Drylands.