سد غول‌پیکر ایلی سو، یکی از 22 سد بزرگی است که ساخت آن در قالب پروژه بلندپروازانه ترکیه، موسوم به آناتولی از سال 2006 بر روی یکی از سرشاخه‌های اصلی رودخانه دجله کلید خورده است. حجم مخزن این سد 10.4 میلیارد متر مکعب است که بیش از دو برابر بزرگ‌تر از بزرگ‌ترین سد کشور – کرخه – است. این سد، قرار بوده با هزینه‌ای بالغ بر دو میلیارد یورو و مشارکت مهندسین مشاور سه کشور آلمان، سوئیس و اتریش تا سال 2015 به بهره‌برداری برسد. اما از سال 2009 و به دنبال اعتراض‌های گسترده رهبران جوامع محلی منطقه حسن کیف و طرفداران محیط زیست در سه کشور آلمان، سوئیس و اتریش، با لکنت‌های جدی در ادامه فعالیت خود روبرو شده است، چرا که به رغم سود سرشاری که از این پروژه به کشورهای یاد شده می‌رسید، آنها سرانجام به دلیل عدم التزام دولت ترکیه در رعایت ملاحظات محیط زیستی و میراث فرهنگی/ تاریخی منطقه، از این پروژه سودآور خارج شدند. دولت آلمان صراحتاً گفت: به این دلیل که ترکیه در پروژه سد ایلی سو تدابیر کافی برای حفظ حقوق محیط زیست و میراث فرهنگی مردم این کشور نیاندیشیده است، از این پروژه کناره‌گیری می‌کند. در حقیقت به نوشته روزنامه فرانکفورت روند شاو، این نخستین باری است که آلمان به دلیل نقض قوانین مورد توافق بین‌المللی در حوزه محیط زیست از یک پروژه عمرانی کنار می‌رود؛ تصمیمی که سبزها و تشکل‌های مردم‌نهاد سه کشور آلمان، اتریش و سوییس از آن  استقبال کردند. در این باره، وزیر کمک‌های عمرانی آلمان نیز از توقف ساخت این سد که امکان به زیر آب رفتن 200 روستا و منطقه را فراهم می‌کند، استقبال کرد. اما وزیر محیط زیست ترکیه گفت: ترکیه از دانش فنی و پول کافی برای ساخت این سد برخوردار است و آن را خواهد ساخت. او با لحنی که حاکی از احساسات ناسیونالیستی بود، گفت: جمهوری ترکیه کشوری نیرومند است و می‌تواند حتی صدها سد مشابه این سد بسازد! به نظر شما این لحن آشنا نیست؟ 

    به هر حال، هم اینک 32585 نفر از مخالفان احداث این سد، پای نامه‌ای را خطاب به رهبران ترکیه، آلمان، سوئیس، اتریش و کمیته میراث جهانی یونسکو در پاریس امضا کرده‌اند که هدفش متوقف کردن ادامه ساخت این سازه‌ی غول‌آسا برای همیشه است؛ چرا که ساخت سد ایلی سو به معنای به زیر آب رفتن تمدن 11 هزارساله حسن کیف و بی خانمان شدن دست کم 60 هزار انسان است؛ سرزمینی که به دلیل برخورداری از 200 کهن‌زادبوم‌ تاریخی و تلفیقی از میراث‌های فرهنگی/طبیعی از سال 1981 به عنوان منطقه حفاظت شده معرفی شده و افزون بر آن، پژوهشگران دانشگاه استانبول در بیانیه‌ای رسمی آن را سزاوار الحاق به میراث فرهنگ جهانی معرفی کرده‌اند. 
   حسن کیف از دوران نوسنگی، باستان، و سده های میانه تا به امروز پیوسته سکونتگاه انسان بوده و نمونه‌ای با ارزش جهانی از آمیختگی چشم‌اندازهای طبیعی و میراث‌های فرهنگی بشری است. به همین دلیل، این منطقه توانسته 9 معیار از ده مورد شاخص‌های سایت‌های میراث جهانی را برخوردار باشد؛ رتبه‌ای که کمتر سایت ثبت شده‌ای در یونسکو هم‌اکنون از آن بهره‌مند است.

    جالب این که رجب طيب اردوغان، نخست وزير تركيه، بدون توجه به مخالفت مردم و نخبگان جامعه ترکیه و جهان، در بیاناتی که بسیار شبیه به سخنان برخی از مدیران سدساز کشور خودمان بود، ساخت سد ايلی‌سو را بيانگر توجه دولت متبوعش به جنوب شرقی ترکیه دانسته و گفت: اين سد با بوجود آوردن 10 هزار فرصت شغلی و 1200 مگاوات برق و تأمین آب کشاورزی، منافع بسياری را برای ساكنان اين منطقه به همراه می‌آورد و حتا به رونق گردشگری در منطقه هم می‌انجامد. 
    در حالی که مخالفان اين پروژه می‌گويند: اين اقدام سبب ازبين‌رفتن کهن‌زادبوم‌هایی چون قلعه‌ی حسین‌کیف، کاخ بزرگ، مساجد، غارها و آرامگاه‌های باستانی منطقه شده و این خسارت‌ها جبران‌ناپذیر است. از طرفی، مهم‌تر آن که نگه‌داشت چنین حجم عظیمی از آب، سبب می‌شود تا میان‌رودان (بین‌النهرین) با چالش‌هایی جدی‌تر روبرو شده و بحران ریزگردها پس از سال 2015 در ابعادی وخیم‌تر، تمامی خاک ایران را متأثر سازد.

    چنین است که همزمان با عزم دوباره دولت ترکیه برای پیگیری ساخت این سد مرگ‌آور، نگارنده از مقامات وزارت خارجه ایران انتظار دارد تا دست‌کم همپای دولت‌هایی چون آلمان، سوئیس و اتریش رفتار کرده و مراتب ناخشنودی جدی خویش را از چنین اقدامی که بی‌شک دودش به چشم همه‌ی مردم منطقه خواهد رفت، اعلام دارند. به ویژه که این اقدام، حق آبه‌ی تالاب بین‌المللی هورالعظیم در جنوب عراق و هم مرز با ایران را هم به مخاطره می‌اندازد و مراتب را از طریق دبیرخانه کنوانسیون جهانی رامسر هم می‌توان پیگیری کرد.

    پسین گفتار:

    همانطور که در پتیشن مورد اشاره هم می‌بینید، 17415 نفر دیگر لازم است تا آن را امضاء کنند تا مسئولان یونسکو به عنوان یک دادخواست معتبر مردمی آن را در اسناد خویش مورد توجه جدی قرار داده و بدین ترتیب، فشار بین‌المللی بیشتری به دولت ترکیه برای متوقف کردن ساخت این سد مرگ آور، وارد شود. بنابراین، خواهش می‌کنم که هم خود آن را امضا فرمایید و هم در اختیار دوستان و آشنایان‌تان قرار دهید تا امضاء کنند.
متشکرم. 

درج نظر