كف بري تاغ ها به دليل شيوع يك نوع سفيدك در منطقه عليان دامغان (جست هاي تازه و شاداب در عكس كاملا نمايان است)

در سوّمين روز اقامت در استان سمنان (چهارشنبه ششم ارديبهشت‌ماه 1385)، پس از يك جلسه‌ي هماهنگي با همكاران و مسئولين مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي سمنان[1] ، نخست به همراه آقاي مهندس حسيني، مسئول بخش مرتع اداره كل منابع طبيعي استان از فعاليت‌هاي آن اداره‌ي كل در مهار و تثبيت شن‌زارهاي فعال روستاي علاء در جنوب سمنان كه بيش از دو دهه قدمت داشت، بازديد كرديم.

 

 

تپه‌هاي ماسه‌اي تثبيت شده و تاغ‌كاري‌ها در اطراف روستاي علاء (جنوب سمنان)؛ جهت باد غالب در اين منطقه شمال غرب به جنوب شرق است.

 

 

مردمان محلي‌ به اشكال بوجود آمده خانه‌ي ديو مي‌گويند (10 صبح 6/2/1385) – محور سمنان به پايگاه هوايي سمنان

 

نكته‌ي جالب آنكه دكتر كردواني در يكي از كتاب‌هاي خويش تصاويري از وضعيت خانه‌هاي در معرض هجوم شن در اين روستا منتشر كرده است؛ واقعيتي كه اينك ديگر مصداق نداشته و تا حدود چشمگيري مي‌توان تثبيت ناهمواري‌هاي ماسه‌اي ديروز را و برگشت پوشش گياهي به منطقه را ملاحظه كرد.

همچنين در طول مسير سمنان تا دامغان، ايشان با اشاره به عبور غيرقانوني گله‌هاي دام، تأكيد داشتند كه براي مقابله با تخريب پوشش گياهي مراتع موجود، اداره‌ي كل منابع طبيعي سمنان با جديت به دنبال سازوكار ممانعت از چراي دام و سكني‌گزيني عشاير و دامداران سيّار منطقه است.

 

    سقف حمام روستاي شريف آباد كه از زير شن بيرون مانده است!

 

آنگاه به همراه آقاي مهندس جمشيديان از همكاران اداره منابع طبيعي دامغان از كويرحاج‌علي قلي و چندين روستاي اطراف آن در بخش رستاق[2] از جمله شريف‌آباد، عليان، حسن‌آباد، ايستگاه توليد نهال منطقه و نيز ايستگاه راه‌آهن صالح‌آباد بازديد به عمل آمد كه توضيحات لازم در حاشيه‌ي تصاوير آمده است.

 

 

بخش كفي يا رسوبات رسي كوير حاج علي قلي (طوفان شن مانع پيشروي گروه به سمت بخش نمكزار و باتلاقي كوير شد - خودرو گروه مشخص شده است) – 4 بعدازظهر چهارشنبه (6/2/85)

 

- ويژگي‌هاي كوير حاج‌علي قلي دامغان

 

 

تصوير ماهواره‌اي از كوير حاج علي قلي دامغان

 

كوير حاج‌ علي‌قلي با مساحتي بالغ بر 2391 كيلومتر مربع[3] (كلينسلي، 1970) در بخش مركزي چاله‌ي زهكش دامغان قرار گرفته و شيب عمومي آن به طرف جنوب غربي است. كمينه و بيشنه‌ي ارتفاع اين كوير به ترتيب 1050 و 1094 از سطح دريا اندازه‌گيري شده است. این کویر از جنوب به کوه‌های دولت دیار، کوه خرس و کوه ترکمن گدر، از جنوب غربی به کوه‌های کوه پنج و کوه سرخ، از غرب به دهستان فرات، از شمال به کویر دامغان و از شرق به کوه اهوند محدود می‌شود. ژرف‌ترين نقطه‌ي این کویر در قسمت مرکزی و جنوب شرقی قرار دارد و اصلي‌‌ترین رودی که به این کویر می‌ریزد، رود فصلی کر است.

 

 

 

روستاي متروكه‌ي شريف‌آباد (ناشي از هجوم شن) در جنوب دامغان و غرب كوير حاج‌علي‌قلي - موقعيت تپه ها در سمت چپ عكس مشخص شده است.

 

به طور كلي اين كوير به سه قسمت متمايز قابل تفكيك است: بخش نخست يا صفحات كفي[4] (رسوبات رسي) با 1124 كيلومتر مربع وسعت، بخش دوّم يا حوضه‌ي خيس (باتلاقي دايمي) كه حدود 801 كيلومتر وسعت دارد و نمكزار يا بخش سوّم كه در حقيقت پست‌ترين بخش كوير محسوب شده و 466 كيلومتر وسعت دارد.

اراضي این کویر پوشیده از پلتفورم‌های نمکی پلی گن بوده و زمین‌های اطراف آن باتلاقی با درصد چسبندگی متوسط است.

از کویرهای نزدیک به این منطقه می‌توان به کویر دق بیارجمند در فاصله‌ي 60 کیلومتری در شرق و دشت کویر (کویر بزرگ) در فاصله‌ي  يكصد کیلومتری در جنوب نام برد .

 

 

خزانه‌ي توليد نهال ايستگاه حسن‌آباد دامغان[5]

 

گفتني آنكه همزمان با بازديد گروه، طوفان شن نسبتاً شديدي منطقه را فرا گرفت و در نتيجه تنها توانستيم به دشواري از ساحل غربي كوير و صفحات كفي آن بازديد كنيم.

 

 

گله‌ي شتر (شمال شرق روستاي حسن‌آباد دامغان) در حال چريدن از سرشاخه‌هاي تاغ[6]

 

احمد شاهچراغي با دستي زخمي كه اصلاً نگرانش نيست!

سيد امير[7] و احمد شاهچراغي، شتربانان روستاي احمد‌آباد دامغان كه به گفته‌ي مهندس جمشيديان، اقدام به قطع اشجار و استفاده‌ي گرمايشي از چوب تاغ كرده‌ و جريمه شده‌اند (جالب آنكه تقريباً فاميلي همه‌ي اهالي اين روستا، شاهچراغي است!).

 

مسجد سفيد رنگ حسن آباد كه ۶۰۰ ميليون تومان هزينه احداث آن را يكي از تهراني هاي دامغاني تبار تامين كرده است.

 

باورهاي مذهبي در دامغان، نظير اغلب شهرهاي حاشيه‌ي كوير بسيار ريشه‌دار بوده و هنوز هم شمار قابل توجهي از مردم در روستاهاي اطراف دامغان، از جمله روستاي حسن‌آباد، ترجيح مي‌دهند كه فرزندانشان را به حوزه‌ي علميه دامغان براي ادامه‌ي تحصيل بفرستند. كاري كه حسين، كارگر آبياري ايستگاه توليد نهال حسن‌آباد هم انجام داد و ضمن دادن پاسخ مثبت به اشتياق فراوان پسر 16 ساله‌‌اش براي پوشيدن لباس روحانيت، از او فقط خواسته است كه رفاقتش را با مردم هيچگاه از ياد نبرد. جالب آنكه حسين 42 ساله، سه فرزند ديگر نيز علاوه بر پسر 16 ساله‌اش دارد!

 

   عكسي متعلق به ۵۰ سال پيش از حوزه علميه دامغان     


[1] جا دارد در همين جا از محبت‌هاي بي دريغ منصور قدرتي عزيز كه سمت معاون پژوهشي مركز سمنان را عهده‌دار بود و با علاقه و حساسيتي قابل ستايش به گروه اعزامي براي دستيابي به اهدافشان كمك و همراهي كرد، قدرداني كنم.

[2] روستاهاي بخش رستاق دامغان به همراه جمعيت هر يك عبارتند از: ابراهيم‌آباد (46 نفر) – اقبال‌آباد (49 نفر) – حسن‌آباد (784 نفر) – خورش (32 نفر) – خورزان (283 نفر) – سلطانيه (114 نفر) - سبحان و فتح آباد (344 نفر) – علي‌آباد (159 نفر) – شوكت‌آباد (190) نفر – عليان (675 نفر) - فخر آباد (234 نفر) – فرات (539 نفر)  – قاسم آباد (447 نفر) - كلا و حسين‌آباد (310 نفر) - كلات خوان (5 نفر) -  كبوتر‌خان (74 نفر)  – مرحمت‌آباد (147 نفر) -  مجيد‌آباد (48 نفر) - رومنان (133 نفر) – شريفيه (136 نفر)  و معصوم‌آباد (149 نفر).

[3] لازم به ذكر است كه در تارنماي کویرهای ايران، مساحت كوير حاج علي قلي 6541 كيلومتر مربع درج شده است.

[4] Clay flats.

[5] هنگام بازديد از اين خزانه‌ي توليد نهال، يكي از كارگران كه مسئول آبياري خزانه بود، با نااميدي گلايه مي‌كرد: «مدّتهاست كه در منطقه هيچ باراني نباريده تا دست‌كم يك نوبت از آبياري معاف شوم.» امّا سي دقيقه‌ي بعد او به آرزويش رسيد و قطرات باران به مدت 10 دقيقه زمين را آبياري و مردم منطقه را خوشحال كرد! و البته او را از آبياري معاف!

[6] شتر حيواني است كه در تغذيه علاوه بر علوفه مي‌تواند از درختان، ‌درختچه‌ها و علوفه‌ي خشك هم استفاده كند. بايد به شتر بعد از غذا خوردن مدتي استراحت داد تا بتواند نشخوار كند. مدت چراي شتر هم معمولاً حدود 6 ساعت در روز است. جالب آنكه شتر نه‌تنها قدرت تميز گياهان سمي را از غير سمي ندارد، بلكه اصولاً فاقد هرگونه قدرت تميز غذايي بوده و ممكن است كه اقدام به خوردن لباس، ‌گليم، افسار و لجام هم بنماید! با اين وجود، شتر را مانند انسان با واحد نفر شمارش مي‌كنند، ولي الاغ بي‌نوا يا حتا اسب را كه ممكن نيست چنين اشتباهي بكند، با واحد رأس مي‌شمارند. به اين مي‌گويند: تهاجم فرهنگي، آن هم از نوع شتري‌اش!

[7] سيّد امير شاهچراغي گلايه داشت: «آنها كه گزارش كرده بودند من در خانه‌ام چوب تاغ آتش زده‌ام، هم اينك مشغول قطع تاغ‌زارها هستند و كسي را با آنها كاري نيست!

 

             

      ميدان ورزش در دامغان (نمادي از علاقه دامغاني ها به ورزشهاي توپ دار!)