مهار بيابان‌زايي

بم، هنوز نفس مي‌كشد!

شهرستان بم در 220 کيلومتري جنوب شرقي کرمان واقع و ارتقاع آن از سطح دريا 1062 متر است. بم از نظر ارتقاعات دو وضعيت متفاوت دارد.

ميرزاده، سرجنگلبان فهرج كه ۱۲ تن از بستگان درجه يك خويش را در زلزله بم از دست داده است؛ اما همچنان به آينده اميدوار است.

مناظر تلخي كه در بم زياد مشاهده مي شود ... (۲۱/۱/۱۳۸۵)

يکي ناحيه‌ي کوهستاني که ادامه‌ي رشته‌کوه‌هاي مرکزي ايران و مشهور به جبال بارز است (اين کوه‌ها چون سدي بين بم و جيرفت واقع شده‌اند و تنها راه عبور از آنها گردنه‌اي چون گردنه معروف ده بکري محسوب مي‌شوند) و کوه هزار در جنوب غربي راين که مرتفع‌ترين کوه اين ناحيه است.  

بادشكن هاي غير زنده كه كشاورزان فهرج براي مقابله با فرسايش بادي به پا داشته اند - روستاي شورآباد 

آقاي شهسواري، رئيس شوراي روستاي شورآباد كه بسيار اميدوار است، جهاد كشاورزي سرانجام بتواند معضل هجوم ماسه‌هاي بادي را حل كند. متأسفانه وضعيت دندان‌هاي او نيز مانند اغلب مردم اين منطقه بسيار نامساعد و زردرنگ بود كه به گفته‌ي آقاي مهندس ميرزاده ناشي از كيفيت نامناسب آب شرب منطقه است.

ناحيه‌ي دوّم، موسوم به ناحيه‌ي پست کويري است که مشتمل بر شن‌زار و نمک‌زار لوت و اطراف آن بوده و پست‌ترين نقطه‌ي آن با ارتفاع 330 متر از سطح دريا، شوره گز و فهرج محسوب مي‌شوند.

كلوتك هاي مشهور محور بم به فهرج - ۲۰/۱/۱۳۸۵

در اين شهرستان بادهاي چندي نيز مي وزند که عبارتند از باد معروف به گاوکش، بادگرم جنوب، باد غربي و بادهاي مشهور به کوه باد. آب کشاورزي شهرستان بم از رودهاي فصلي، كاريزها و چاه‌هاي عميق تأمين مي‌شود.  

درختچه گز؛ سمبل مقاومت در حاشيه هاي كوير - شورآباد فهرج

مهمترين رودهاي بم عبارتند از: رود نساء، رود فاشکوه، رود تلنگو، رود تهرود و رود آدوري که جملگي از جبال بارز و راين سرچشمه مي‌گيرند.

مردمان ده رضا - ۴۰ كيلومتري شرق محمد آباد ريگان

گروه اعزامي پس از ورود به بم (20/1/1385) و هماهنگي با مسئولين منابع طبيعي شهر، عازم بازديد از برخي مناطق فهرج و محمّدآباد ريگان شد.

فهرج از جمله روستا/ شهرهاي کويرى استان کرمان است که در ۵۸ کيلومترى شرق بم واقع شده است. اين روستا در دل کوير و بر سر راهى قرار گرفته که از يک طرف استان سيستان و بلوچستان را به کرمان و از طرف ديگر قسمت‌هاى جنوبى استان را به غرب و شمال متصل مى‌کرده است. هم اکنون آثار دو قلعه‌ي مخروبه در فهرج باقى مانده که دورتا دور آنها آثار خندقى وجود دارد.

پاسگاه هايي كه در منطقه زياد مشاهده مي شود

 آثار خمر‌ه‌هاى بسيار بزرگى در اين منطقه به چشم مى‌خورد که طبق اظهار اهالى در داخل آنها استخوان اجساد کشف شده است. فهرج از کانون‌‌هاى عمده‌ي صنايع دستى از جمله قاليبافى، گليم‌بافى و کرباس‌بافى در استان کرمان محسوب مي شود و چند سالي است كه خشكسالي با شدّتي بيشتر از گذشته امان مردم و نخل‌داران را بريده است.

بازديد از محمّدآباد ريگان

جنگل هاي طبيعي گونه كنار؛ كه اينك بسيار تحليل رفته و تخريب شده‌اند (محمدآباد ريگان)

منطقه‌ي محمّدآباد ريگان، يكي از فقيرترين و در عين حال ناامن‌ترين مناطق استان محسوب مي‌شود و پس از چاله‌ي لوت، داراي كمترين ارتفاع است؛ منطقه‌اي كه به واسطه‌ي بادهاي شديد آن، فرسايش بادي بيشتر از هر جاي ديگري در آن نمود دارد. 

بزرگي تپه هاي شني محمدآباد ريگان در اين تصوير به خوبي آشكار است. موقعيت خودرو گروه نيز در عكس مشخص شده است.

همچنين اين منطقه داراي گسترده‌ترين رويشگاه طبيعي كهور ايراني و كنار است كه به گفته‌ي آقاي مهندس دامغاني به دليل سياست‌هاي اشتباه اوايل انقلاب در واگذاري اين اراضي به مردم و تغيير كاربري آنها براي مقاصد كشاورزي و دامداري و نيز تأمين نياز گرمايشي مردمي كه متأسفانه هنوز از نعمت گاز و نفت برخوردار نيستند، به شدت آسيب ديده‌اند؛ رخدادي كه خود به تشديد هجوم ماسه‌هاي بادي به اراضي كشاورزي و خانه‌هاي مردم كمك كرده است.

نخلي كه در آستانه ي مدفون شدن در زير شن بادي قرار گرفته است.

معضل عمده‌ي ديگر منطقه قاچاق شديد سوخت است كه به گفته‌ي بخشدار به روزي 20 هزار ليتر (تنها از پمپ بنزين منطقه) مي‌رسد.

عمار رفيعي امام بر فراز تپه‌هاي دهلي پشت ريگ (غروب 20/1/1385)

اهالي ده رضا كه از آب آشاميدني سالم نيز برخوردار نيستند، از نحوه‌ي مالچ‌پاشي روستاي خويش رضايت نداشته و به درستي معتقدند كه اين مالچ‌پاشي نمي‌تواند خانه‌هاي آنان را از گزند هجوم ماسه‌هاي بادي – كه از نواحي پايين دست‌تر سرچشمه مي‌گيرند - درامان بدارد.

بدون شرح!

نمي‌توان از محمّدآباد ريگان گفت، ولي به سلوك كم‌نظير روح‌الّله ابراهيمي، بخشدار دلسوز اين منطقه‌ي محروم اشاره نكرد. او تعريف مي‌كرد كه تاب ندارد تا چشم روي چشم بگذارد، وقتي مي‌بيند كه نخل‌هاي رستم‌آباد به زير شن مي‌رود يا اهالي ده رضا حتا آنقدر آب ندارند كه جنازه‌ي يكي از اهالي تازه مرحوم شده‌ي روستاي خود را غسل دهند و مجبور مي‌شوند او را به محمّدآباد انتقال دهند.

خوشبختانه در همان روز بازديد گروه، آب قنات ده رضا مجدداً جاري شد ...

 او مي‌گويد كه با مسئولين مربوطه در شهرستان بم كارش به نزاع كشيده تا آنها را وادارد براي بازگشايي دهانه‌ي كاريز روستا، دستور مساعد صادر كنند. همتش پايدار باد.

روح‌اللّه ابراهيمي، بخشدار زحمت‌كش محمّدآّباد ريگان كه همه جا همراه گروه بود و در عين حال دستورات لازم را از طريق تلفن همراه خويش ابلاغ مي‌كرد. وي به هر يك از اعضاي گروه يك چفيه و يك سررسيد امام زمان (عج) نيز هديه داد. در اتاق كارش عكس رئيس‌جمهور (آقاي احمدي‌نژاد) را ديدم. به شوخي گفتم: ولي رئيس جمهور نصب عكس خويش را در ادارات دولتي ممنوع كرده است! وي پاسخ داد: من اين عكس را با هزينه‌ي شخصي خريداري كرده‌ام. بخشدار بسيار اميدواربود كه در سفر آينده‌ي رئيس جمهور به استان كرمان كه قرار است در ماه جاري رخ دهد، موضوع تبديل محمّدآباد از بخش به شهرستان را پيگيري كند.

بازديد از جيرفت و كهنوج

نخلهاي سر به فلك كشيده سازمان عمران كشاورزي جيرفت

محل اقامت گروه، سازمان عمران كشاورزي جيرفت بود؛ سازماني كه كيفيت ظاهري ساختمان‌هاي متعدد آن نشان مي‌داد، وارد يكي از اصلي‌ترين قطب‌هاي كشاورزي ايران شده‌ايم. 

منظر غالب بسياري از كشتزارهاي اطراف جيرفت تا كهنوج در زير پلاستيك (كشت گلخانه‌اي)

به همين دليل وضعيت جيرفت[۱] و حتا پوشش مردمان شهر و اتومبيل‌هاي در حال تردد آن نشان از تمّول نسبي مردم اين ناحيه مي‌داد. هر چند كه خشكسالي‌هاي شديد دهه‌ي اخير به شدّت به  كشاورزي و دامداري منطقه، بخصوص در كهنوج آسيب زده بود (به گفته‌ي آقاي مهندس حسين‌جان حمزه‌اي، معاون جهاد كشاورزي شهرستان كهنوج در سال جاري فقط يك ميلي‌متر باران باريده است، در حالي كه ميانگين بارندگي منطقه حدود 170 ميلي‌متر در سال است) و همين فقر شديد، به ويژه در روستاهاي اطراف چاله‌ي جازموريان از اسلام‌آباد و رودبار گرفته تا قلعه گنج و زهكلوت سبب تشديد ناامني و سرقت‌ها و آدم‌ربايي‌هاي متعدد شده بود. از جمله در همان روز يك دانشجوي دكتراي زمين شناسي در كهنوج ربوده شده بود و به مأمورين بهداشت منطقه[۲] نيز تعرض شده و حتا كفش‌هاي آنان به سرقت رفته و بنزين ماشينشان خالي شده بود. 

به دليل خشكسالي هاي شديد؛ فقر در كهنوج بيداد مي كند.

به هر حال منطقه‌ي جيرفت و كهنوج, به دليل شرايط آب و هوايي و اقليمي خاص يكي از بزرگترين و مستعد‌ترين و منحصر به فردترين مناطق كشاورزي و به عنوان يكي از گلخانه‌هاي طبيعي دنيا لقب گرفته است. اين منطقه با 215 هزار هكتار سطح زير كشت و توليد بيش از 5/3 ميليون تن محصولات كشاورزي بيش از 4 درصد توليد محصولات كشاورزي را به خود اختصاص داده است.

نظم دمپايي ها در يك كلاس صحرايي عشايري - كيلومتر ۵ كهنوج

 اين منطقه در مقايسه با ديگر استان‌هاي كشور از نظر توليد محصولات گلخانه‌اي نظير ‌‏گوجه‌فرنگي و خيار مقام نخست, توليد هندوانه مقام دوّم[۳]‏, توليد سيب زميني مقام سوّم, توليد مركبات مقام چهارم, ‌‏توليد ذرت مقام پنجم, توليد خرما مقام ششم, توليد محصولات باغي مقام نهم و از نظر توليد زراعي مقام دهم را داراست. همچنين اين منطقه در اجراي سامانه‌هاي آبياري تحت فشار مقام اول و در زمينه‌ي تجهيز و نوسازي اراضي مقام هفتم را در كشور به خود اختصاص داده است. محصولات توليدي منطقه‌ي جيرفت و كهنوج علاوه بر نوابرانه بودن, عمدتاً ارگانيك و فاقد هرگونه آلودگي به‌ آفات و بيماري‌ها هستند و كيفيت آنها به گونه‌اي است كه 15 رقم از اين محصولات داراي استانداردهاي لازم براي صادرات شناخته شده‌اند. 

شاگردان اول تا پنجم دبستان در كلاس عشايري لنگرآباد كهنوج - ۲۱/۱/۱۳۸۵(آنها در پاسخ من كه چه كمبودي داريد؟ گفتند: هيچ!)