امروز می‌خواهم دوباره شما را با خود همسفر کنم و به کرانه‌های نیلگون و مقدس شاخاب پارس برسانم؛ در دیار همیشه سرافراز دلیران تنگستان که ایرانیان، هرگز سلحشوری‌های ایشان را از یاد نخواهند برد.
    می‌خواهم شما را ببرم به میدان بهمنی بوشهر تا در آنجا با کهن‌سال‌ترین درخت چش یا لیل یا کرت ایران (Acacia nilotica) آشنا شوید؛ درختی که به رغم شرایط نامساعد محیطی که برایش فراهم کردند، هنوز دارد نفس می‌کشد و سایه می‌گستراند بر سر شهروندان عزیز بوشهری ... هرچند برایتان خواهم گفت که این درخت یگانه می‌توانست یگانه هم نباشد و امروز در کنار شش برادر دیگرش روزگاری خوش‌تر برای بوشهری‌ها بیافریند.

    اگر یادتان باشد در یادداشت پیشین، درخت کهنسالی از گونه‌ی کلخونگ معرفی شد که یکی از کهنسال‌ترین و نادرترین درختان کلخونگ ایران محسوب می‎شود و با حفاظت شخصی آقای بهرام رحیمی در اوج سلامت و بدون آسیب به حیات خود ادامه می‎دهد. در شهر بوشهر نیز درخت کهنسال دیگری با اسم محلی چش یا لیل رویش دارد که با ابعاد و اندازه‎ای که دارد، به باور مصطفی خوشنویس عزیز – دیده‌بان سلحشور درختان کهنسال ایران – دیرینه‌ترین درخت چشی است که تاکنون در کشور مورد شناسایی قرار گرفته است.

   متأسفانه پیکر این درخت را از بن تا تاج اگر مرور کنیم، شاهد ستم‎ها و نامهربانی‌ها و بی‌توجهی‌هایی  خواهیم بود که به دست متولیان شهر (شهردار و مهندسین و طراحان شهری) بر این گوهر ارزشمند و زنده‌ی بوشهر تحمیل شده است. در حقیقت این درخت از 20 سال پیش به قبل هیبتی وصف‌ناپذیر داشته و سایه گسترده آن مکان پهناوری برای خرید و فروش مایحتاج مردم محل بوده است. با توسعه‌ی شهر و اصلاح مسیرهای تردد و خیابانکشی و جدول‌بندی آن، به تنها چیزی که توجه نشده است این موجود زیبا بوده که بیش از دو قرن در این مکان سکنی داشته. به منظور تردد خودروها قبل از آنکه فکر کنند با مختصری تغییر در مسیرهای تردد می‎توانند فضای کافی را برای این درخت کهن که نظاره‎گر تاریخ خون بار آن مرز و بوم بوده مهیا کنند. بی درنگ برای کاهش هزینه‎ها اقدام به قطع شاخه‎های قطوری از آن کردند که دل هر بیننده را ریش ریش می‎کنند. اطراف این درخت را تا بن جدول‌بندی و اسفالت کرده و مجرای تنفس ریشه‎های آن را چنان بسته‎اند که اگر زود بداش نرسیم آن تنها یادی در ذهن مردان کهن باقی خواهد ماند.  

    مختصات جغرافيايي‌ محل‌ استقرار آن ‌ ً49   َ54   º28 عرض شمالي و  ً55    َ49   º50  طول شرقي و ارتفاع‌ محل آن از سطح دريا 20 متر است. اين چش کهنسال تك تنه بوده و تنه‎اي سالم و کوتاه دارد و از ارتفاع 5/1 متری دو تنه شده و در ارتفاعات بالاتر با انشعابات بعدی تاج گسترده و زیبایی را ایجاد کرده  است. این درخت در گذشته سایه‌انداز محلی بوده که بازار خرید و فروش مواد غذایی در زیر آن بوجود می‌آمده است. از کنار این درخت نهر آب کاریزی عبور می‎کرده که در کنار آن یک ردیف از این درخت رویش داشته است و از آن درختان تنها این تک درخت باقی مانده است. آب این قنات که از ارتفاعات شمالی می‎آمده پس از پر نمودن 7 چاه به دریا می‎رفته است.
    با تغییر بافت شهری و گذر دو خیابان از دو سمت این درخت و تبدیل محل بازار قدیمی به یک میدان، این درخت در کنج یکی از باغچه‎ها واقع شده است که در تقسیم بندی باغچه‎ها و جدول بندی خیابان‎ها، طراح محل، هیچ بینشی از نیازهای اساسی یک درخت همچون کهنسال‎ترین درخت چش ایران نداشته است و از سه سمت تا طوقه این درخت را با جدول‌بندی، بتن و آسفالت مفروش کرده است و در نتیجه سلامت و بقای این درخت را به شدت به خطر افتاده است. جدا از این بی دقتی، برای امکان تردد کامیون و اتوبوس از دو خیابان جانبی آن سه شاخه بسیار قطور از آن را قطع کرده‌اند که در یک بررسی کارشناسی این آسیب شدید به این درخت به هیچ وجه ضروری نبوده و با قطع کمتری از شاخه‎های این درخت، مقصود تردد ماشین‌آلات بزرگ برآورد می‎شده است.    

    اگرچه سه شاخه با قطرهای 30 الی 50 سانتی‌متری و 10 شاخه با قطرهای 10 الی 25 سانتی‌متری از آن  قطع شده است، ولی همچنان این درخت از تاج قابل توجهی برخوردار است. محيط تنه آن 430 سانتي‌متر، دو قطر برابر سينه‌ی تنه آن بدون احتساب تنه دوم آن 179×119 سانتي‌متر، ارتفاع آن 19 متر، طول و عرض تاج پوشش آن 2/19×5/22 متر و سطح تاج پوشش آن 341 مترمربع است.

    امید که مردم و مسئولین مدیریت شهری در بوشهر، بیش از پیش قدر این سرمایه‌ی ناهمتای خود را بدانند و با تیمار شایسته‌تر آن، این امانت ارزشمند نسل دیروز را به نسل فردای این آب و خاک مقدس تحویل دهند.
    بار دیگر از یار همیشه وفادار درختان کهنسال وطن، مصطفی خوشنویس عزیز قدردانی می‌کنم که اینگونه سخاوتمندانه گزارش‌ها و تصاویر خود را از گنجینه‌های سبز و دیرینه‌ی وطن در اختیار خوانندگان عزیز مهار بیابان‌زایی قرار می‌دهد.

                                                              درج نظر