مهار بيابان‌زايي

    سبلان، یکی از شاهکارهای نظام آفرینش در وطن است؛ سبلان با چکاد 4811 متری‌اش معروف به سلطان ساوالان و با برف‌چال‌ها و یخچال‌های دایمی‌اش - که عمری برابر با قدمت سبلان دارند - یکی از جاذبه‌های فریبنده‌ی طبیعت ایران زمین است. کافی است بدانیم که شمار رستنی‌هایی که در این کوهستان می‌زیند از 3 هزار گونه تجاوز می‌کند. عظمت این رقم هنگامی بیشتر نمایان می‌شود که یادمان بیاید تمامی گونه‌های گیاهی شناخته‌شده‌ی موجود در تمامی عرصه‌ی پهناور وطن از عدد 7600 تجاوز نمی‌کند! شاید از همین رو باشد که طبق مصوبه‌ی شماره 223 مورخ 21خرداد81 شورای‌عالی حفاظت محیط زیست، چکاد پرشکوه سبلان (سلطان ساوالان) از محدوده‌ی ارتفاع 3600 متر از سطح دریاهای آزاد و به وسعت 6879 هکتار به عنوان اثر طبیعی ملی معرفی و ثبت شده است. اما این کوهستان کم‌نظیر و آتشفشان خاموش، یکی ویژگی کم‌نظیر دیگر هم دارد؛ و آن وجود انرژی نهفته‌ی زمین‌گرمایی و چشمه‌های متعدد آب گرم است. مزیت ارزشمندی که سبب شده تا کارشناسان سانا در وزارت نیرو از سال 1374 مشغول پژوهش و بررسی و کاوش برای استحصال از این انرژی بی‌کران باشند تا بلکه نخستین نیروگاه زمین‌گرمایی کشور و خاورمیانه با قدرت تولیدی 100 مگاوات به بهره‌برداری برسد.

    باید دانست که اصولاً استان اردبیل به دلیل واقع شدن در نوار آتشفشانی پیلو کارترنر، یکی از مناطق مستعد برای استفاده از منابع انرژی ژنوترمال (زمین گرمایی) به شمار می‌رود. برای بررسی امکان استحصال این انرژی از منابع منطقه، در سال 1377 عملیات اجرایی ژئوفیزیکی سبلان توسط شرکت کینکستون مودیسون از کشور نیوزیلند، انجام شده و در نتیجه مخازن بخار قابل استخراج در بالای روستای دیزو- موئیل مشکین شهر به طرف منطقه توئوس در دامنه‌ی شرقی سبلان کشف شد. سپس عملیات حفاری چاه‌های اکتشافی با کمک کارشناسان شرکت‌های خارجی (از جمله ایسلندی‌ها و حالا هم فیلیپینی ها) و شرکت ملی نفت ایران با نظارت متخصصان ایرانی، به عمق 300 متر در بالای روستای موئیل به طرف سبلان انجام شد که در بهار سال جاری عملیات حفاری ششمین حلقه چاه توسعه‌ای هم آغاز شد. لازم به یادآوری است که نيروگاه‌هاي زمين‌گرمايي معمولاً در نواحي داراي سفره‌هاي آب زير زميني گرم و دي اكسيد كربن زياد احداث مي‌شوند و بخار قابل ديد خروجي از برج خنك كننده از دير باز به اين تصور دامن زده است كه كيفيت هوا تحت تأ ثير نامطلوب فعاليت يك نيروگاه زمين گرمايي است. اما مطالعات انجام شده خلاف آن را ثابت کرده و نشان داده که تأثير تأسيسات زمين گرمايي بر كيفيت هوا در مقايسه با بسياري از صنايع يا نيروگاه‌هاي سوخت فسيلي كم است.

    اینک یکی از هموطنان عزیزم که در این نیروگاه راهبردی و پیشرو مشغول انجام وظیفه است، خبرم کرد که متأسفانه چند روزی است شمار پرندگان یخ زده در اطراف نیروگاه افزایش یافته و هر روز مجبورند تا تعداد بیشتری لاشه‌ی این پرندگان را جمع‌آوری و از محوطه‌ی نیروگاه خارج کنند. وی با نگرانی از من پرسیده بود که دلیل مرگ این پرندگان چه می‌تواند باشد؟
    لابد می‌دانید که سالانه حدود سه ميليون پرنده با ظهور نخستین نشانه‌هاي آشنای پاييز، از مناطق سرد شمالی (سیبری و  دیگر نواحی سردسیر در آسیای مرکزی) به سوي جنوب گرم مهاجرت كرده و از استان اردبيل در غرب و گلستان در شرق درياي خزر وارد ايران مي‌شوند. برخی از این پرندگان مهاجر از دو استان یادشده به عنوان دالان یا کریدور استفاده کرده تا خود را به مناطق گرمسیر‌تر در گاوخونی، هورالعظیم، بختگان، پریشان، گندمان، حله و ... برسانند و برخی دیگر هم در مناطق پست‌تر همان دو استان زمستان را می‌گذرانند. در حقیقت، حدود سه چهارم اين پرندگان در مسير مهاجرت خود وارد استان اردبيل شده و در زيستگاه‌هاي آن به‌صورت موقت مانده و يا تمام فصل سرد را سپري مي‌كنند.     

    شایان ذکر آن که از مشهورترین پرندگان مهاجر می‌توان به پليكان‌هاي خاكستري، اردك چشم طلايي، اردك تاج‌دار، غاز خاكستري، غاز، زنگوله‌بار، عروس، باقرقره، باكلان كوچك و لك لك سياه اشاره کرد و از پرندگان بومي اردبیل باید از دراج، قرقاول، مرغابي، خوتكا، چنگر، قو، حواسيل، آنگوت و كاكايي یاد کرد. به طور کلی هم ‪ ۱۲۵‬گونه پرنده در استان اردبيل شناسايي شده‌اند كه ‪ ۸۵‬گونه آن مهاجر هستند.
    اینک اما هنوز مشخص نیست که مرگ این پرندگان بیشتر مربوط به کدام یک از این دو دسته است و چرا؟ هرچند می‌توان نورافشانی شدید نیروگاه را در شب، سبب بروز اشتباه محاسباتی در پرندگان مهاجر دانست؛ نظیر رخدادی که در برخی دیگر از کلان‌شهر‌های دنیا نیز این سال‌ها – به خصوص – زیاد روی می‌دهد.

    در همین ارتباط صبح امروز با استاد عزیزم، اسماعیل کهرم به تبادل نظر پرداختم که ایشان ضمن تأکید بر اهمیت موضوع، قول داد که ماجرا را پیگیری کند. امیدوارم همکاران عزیزم در استان اردبیل هم این رخداد را پیگیری کرده و با بررسی دقیق چرایی آن، از احتمال تکرار تلخش در منطقه و یا نواحی دیگر کشور جلوگیری کنند.

درج نظر