مهار بيابان‌زايي

     در میانه‌ی نخستین فصل سال، یعنی در پانزدهمین روز از دوّمین ماه بهار، تالار اجتماعات دانشکده‌ی فنی و مهندسی دانشگاه قم میزبان جمعی از متخصصین امور آب، منابع طبیعی، آبخیزداری و مدیریت شهری بود تا به موضوع سیل اخیر قم و دلایل فاجعه‌بار بودنش بپردازند. همایشی که در آن اغلب مسئولین و زمامداران محلی استان هم شرکت داشتند و آمده بودند تا از تکرار چنین رخدادهای غم‌باری جلوگیری کنند.
    گزارش پیش رو، حاصل حضور و تلاش همکاران عزیزم آقایان پورمیدانی (معاون پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی قم) و ادنانی (رییس بخش منابع طبیعی آن مرکز) است که صمیمانه از ایشان قدردانی می‌کنم.
    در ابتدای همایش پیام آیت‌الله قاضی رییس دانشگاه قم مبنی بر تأکید بر توجه به جنبه‌های مختلف مدیریت شهری، عمرانی و زیست‌محیطی در برنامه‌ریزی محیط اطراف رودخانه‌ی قم‌رود قرائت شد.
    سپس قائم مقام دانشگاه از انعکاس ضعیف خبر سیل قم در صدا و سیما و عدم توجه به تلفات انسانی و خسارات مالی وارده گلایه کرد. ایشان با ذکر حدیثی از پیامبر اسلام: «من از فقر امتم نمی‌ترسم، بلکه از سؤ تدبیر هراس دارم.» بر لزوم انجام مطالعات جامع قبل از ادامه‌ی عملیات عمرانی در قم‌رود تأکید کرد.
     نکته: خواندن چندباره حدیث مورد اشاره، البته فقط برای مدیران شهری قم مفید نیست!
    آنگاه دکتر علیخانی دبیر همایش، هدف از برگزاری این هم‌اندیشی را آگاه‌سازی برنامه‌ریزان و مدیران کشوری و استانی از تبعات ناشی از انجام فعالیت‌های عمرانی و توسعه‌ی شهری بدون توجه به ویژگی‌های رودخانه‌های سیلابی دانست.

     در همین ارتباط یکی از دانشجویان دکترای عمران (آقای بهروزی)، مقاله‌ای در خصوص بررسی تأثیر منفی احداث سازه‌های بتنی در بستر رودخانه بر افزایش خسارت‌های ناشی از جریان آب و سیلاب ارایه کرد.
    سپس نوبت به رضوی، مدیرعامل آب منطقه‌ای قم رسید تا ایشان پرده از یک سؤتدبیر بزرگ بردارد! این که عرض رودخانه از 300 متر به حدود 100 متر در دهه‌های اخیر کاهش یافته است. افزون بر آن رضوی تأکید کرد که تغییر کاربری رودخانه، احداث پل‌های متعدد، نزدیک به هم و کم‌عرض، ساخت دیواره‌های غیر اصولی در کنار رودخانه و دخل و تصرف در آن از مشکلات و چالش‌هایی است که آسیب‌پذیری قم را در برابر رخداد سیل‌های مشابه افزایش می‌دهد. ایشان در ادامه بر بنیاد ستاده‌های  حاصل از مطالعات صورت گرفته توسط گروه‌های مهندسین مشاور، 4 پیشنهاد کلیدی را برای کنترل سیلاب در منطقه‌ی شهری قم‌رود ارایه داد:

1- فراهم کردن زمینه برای عبور سیلاب با دبی 100 ساله از بستر کنونی
2- عبور مابقی سیلاب از کانال‌های انحرافی قابل احداث،
3- انجام عملیات آبخیزداری و آبخوانداری برای کاهش حجم سیلاب رسیده به شهر
4-  احداث سد تأخیری.

    سپس نوبت به دکتر فتحی استاد دانشگاه شهید چمران اهواز رسید. ایشان با مقایسه سیل 11 فروردین قم با سیل واقع شده در کانادا در همان محدوده‌ی زمانی، از نبود برنامه‌ریزی برای هدایت سیلاب و انعکاس ضعیف رسانه‌ای آن و عدم پیگیری مطالبات مردم از طریق روزنامه‌ها انتقاد کرد. ایشان با توجه به برهم خوردن بالانس نیواری و اقلیمی  جهان، پایداری مدل‌های پیش‌بینی دبی‌های سیلاب را کم دانسته (نکته‌ای که دکتر سروش سروشیان نیز در سخنرانی خود در دانشگاه شریف بر آن اذعان و تأکید داشت) و بر لزوم تجدید نظر در مدل‌های مذکور و توجه به آن در برنامه‌ریزی‌های آتی تأکید کرد.
    در ادامه یکی از اعضای شورای شهر قم بر وضعیت تاریخی قم‌رود و بر امکان‌ناپذیر بودن حذف این رودخانه‌ی دیرینه از فضای شهری تأکید کرد (یعنی درست بر خلاف نظر مشهور و صریح استاندار قم!)
    آنگاه همکار عزیزم، مهندس فتاحی، مسئول بخش آبخیزداری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی قم با ارایه‌ی مقاله‌ای وضعیت ایستگاه آبخوانداری معصومیه را به عنوان نمونه شرح داد و بر انجام عملیات آبخوانداری در مناطق مستعد و اراضی بالادست قم تأکید کرد. این ایستگاه ناکنون توانسته سه سیلاب را در طول پنج سال گذشته کنترل و حدود 10 میلیون متر مکعب آب را در آبخوان خشکیده‌ی آن و اراضی مجاور زمین‌های کشاورزی ذخیره‌سازی کند.

     سرانجام مهندس عابدینی شهردار قم پشت تریبون رفته و ضمن تشکر از برگزاری این همایش، وضعیت خاص قم در ایام نوروز از نظر تعداد افراد مسافر و نیز فقدان امکانات لازم برای اسکان و استقرار آنها را بیان کرده و تأکید کرد، این سیل به عنوان هشداری بود تا برنامه‌ریزان و مدیران شهر (که البته یکی از مهم‌ترین آنها خود ایشان هستند!) توجه بیشتری به اجرای طرح‌های عمرانی زیربنایی کرده و سرعت اجرای طرح‌های عمرانی را افزایش دهند.
    در پایان قطعنامه‌ای قرائت و توصیه گردید، مطالعات مربوط به احداث سازه‌های عمرانی در رودخانه مورد بازنگری قرار گرفته (تا آن زمان عملیات عمرانی متوقف شود) در ضمن به مباحث مهندسی رودخانه، آبخیزداری شهری، آبخوانداری در مناطق بالادست و حفظ حیات رودخانه توجه بیشتری شود.
 

در همین باره:

- سیل قم: احمقانه‌ترین سیل در جهان!

- اعتراف به یک خطای تاریخی؛ مهم تر از سخنان استاندار در باره ضرورت تغییر مسیر قم رود!

- بازتاب فرمان سیاسی تغییر مسیر به قم‌رود در مطبوعات!

- یک عبرت تلخ دیگر از احمقانه‌ترین سیل جهان!

                                                               درج نظر