مهار بيابان‌زايي

در نخستين روزهاي دوّمين ماه زمستان (سوّم تا ششم بهمن ماه 1384)، مردمان سخت‌كوش ديار قنات، قنوت و قناعت (يزد) ميزبان گروهي از  نخبگان، كارشناسان و علاقه‌مندان منابع طبيعي كشور بودند كه به بهانه‌ي شركت در «اوّلين همايش ملّي فرسايش بادي» گرد هم جمع مي‌شدند. فرسايش بادي، يكي از رخدادهاي ناميموني است كه سالانه بيش از يك هزار ميليارد ريال خسارات به توان توليدي كشور وارد مي‌كند، امّا به گفته‌ي ابراهيم محيطي، مديركل منابع طبيعي استان يزد، اعتبارات تخصيص‌يافته در طول چهار دهه‌ي گذشته براي مقابله با فرسايش بادي تنها 500 ميليارد ريال بوده است! همين واقعيت تلخ كافي است تا اهميت و ضرورت برگزاري چنين همايشي به خوبي روشن شود؛ همايشي كه توانسته بود بالغ بر 600 نفر از صاحبنظران و علاقه‌مندان  اين حوزه را براي هم‌انديشي و بهره‌بردن از 78 مقاله‌ي ارايه شده گرد هم جمع كند. در اين بين حضور پيشكسوتان گرانقدري چون استاد محمّد حسين جزيره‌اي[1]، استاد عطاالّله قباديان[2] و استاد عباس پاشايي بيش از پيش مي‌توانست براي دانشجويان و جوانان علاقه‌مند به اين حوزه مفيد و ارزشمند باشد.

بخصوص آنجا كه استاد جزيره‌اي خطاب به حاضران و در واكنش به ارايه‌ي ارقام و اعداد آنچناني از پيشرفت‌هاي سازمان‌هاي دولتي مربوطه، به زباني صميمي گفت: « حاصل عمر دراز من اين است: كم كار كنيد، امّا درست كار كنيد!»

از ديگر نكات قابل ذكر اين همايش سه روزه بايد به موارد زير اشاره كرد:

·    خسارات ناشي از فرسايش بادي در دشت يزد- اردكان بالغ بر 55 ميليارد ريال برآورد شده است؛

·  نزديك به 70 ميليون هكتار از اراضي كشور در معرض فرسايش آبي و 6 ميليون هكتار در بخش كشاورزي دست خوش تخريب و فرسايش شيميايي و فيزيكي خاك است؛

·  حدود 600 دشت كشور با بيلان منفي بيش از 6 ميليارد مترمكعب آب در سال روبروست كه اگر مديريت درستي در اين زمينه صورت نگيرد، بخش بزرگي از اين مناطق متأثر از بيابان‌زايي مي‌شود؛

·  طبق گزارش ستاد غيرمترقبه‌ي كشور در سال 80، ميانگين كل خسارت ناشي از حوادث طبيعي در ايران بالغ بر يك هزار ميليارد تومان برآورد شده است كه بر اين اساس 10 تا 20 درصد ناشي از فرسايش بادي است؛

·  در تحقيقي كه با هدف بررسي پيامدهاي اقتصادي واجتماعي فرسايش بادي در منطقه "نرماشير" شهرستان بم انجام شد، مشخص گرديد كه سالانه ‪ ۴/۶ميليارد ريال به بخش كشاورزي خسارت وارد مي‌شود؛

·  در بعضي از نقاط شهر يزد تا اشكذر سالانه 3 ميلي‌متر از سطح زمين توسط باد فرسايش پيدا مي‌كند كه استاندارد آن يك دهم  ميلي‌متر در سال است؛ يعني شدت فرسايش بادي در اين منطقه به 30 برابر استاندارد آن مي‌رسد؛

·    مردم ايران به طور متوسط در ‌٦٨ روز از سال با طوفان مواجه‌اند و در فضايي خارج از حد استاندارد تنفس مي‌كنند؛

·  در دشت يزد طوفان‌هايي با غلظت بيش از ‌٢٤ گرم بر متر مكعب بروز مي‌كند، كه قطعاً فرد در معرض آنها با هر نفس كشيدن در طول يك ساعت مقادير زيادي از اين گرد و غبار را كه در استان يزد گاهي به ‌١٥٠٠ برابر حد مجاز در هر متر مكعب نيز مي‌رسد، به درون ريه‌هاي خود ‌وارد مي‌كند. به لحاظ كوچك بودن اين ذرات كه قطري كمتر از ‌١٠ ميكرون دارند، اين ذرات سيليكاته از طريق خون اثرات مخربي را روي مغز و چشم و بروز بيماري‌هاي رماتيسم و دردهاي مفصلي و همچنين ابتلا به سرطان به بار مي‌آورد. از اين لحاظ در بسياري از كشورها همچون آمريكا بيش از مونوكسيد كربن حايز اهميت است؛

·    سرانه‌ي زمين كشاورزي در كشور در طول دو دهه‌ي آينده از 71/0 هكتار به 21/. كاهش خواهد يافت؛

·  در طول 20 سال گذشته، شمار كانون‌هاي فعال فرسايش بادي در كشور از 22 به 40 رسيده و ميزان فرسايش بادي 400 درصد افزايش يافته است؛

·    در طول 13 سال گذشته بيش از 792 هزار هكتار به سطح ماسه‌زارهاي فعال كشور افزوده شده است؛

·  از آنجا كه ميانگين سرعت باد بيش از 30 برابر سرعت آب است، طبيعي است كه خطر تخريب ناشي از اين پديده  نيز بيشتز فرسايش آبي باشد؛

·    كل خسارت ناشي از فرسايش بادي در دشت سيستان به 3 هزار ميليارد ريال بالغ مي‌شود.

در حاشيه:

·        در ابتداي مراسم مجري برنامه اعلام كرد: ما اينجا جمع شده‌ايم تا عليه بيدادگري باد، تمهيدات مناسب اختيار كنيم! امّا بعداً متوجه‌اش كردند كه باد نيز مانند آب و نور خورشيد در شمار مواهب طبيعي بوده و آنچه كه بايد مهار شود، نه بيدادگري باد كه نابخردي آدمي است؛

·                چيزي كه در يزد كمتر از هر جاي ديگري به چشم مي‌آيد، پليس است؛

·        اغراق نخواهد بود اگر ادعا شود كه اگر محمّد رضا اختصاصي[3] نبود، اين همايش برگزار نمي‌شد؛ فردي كه در آينده بيشتر از او خواهيم شنيد و خواند؛

·                از نادر مواردي بود كه ديدم استاندار به عنوان اسپانسر اصلي همايش، حاضر به سخنراني نشد و فقط گوش كرد[4]!