رديف

ويژگي

گذشته  ( تا برنامه اول توسعه )

حال ( تا برنامه چهارم توسعه )

آينده  (چشم‌انداز 20 ساله )

1

هدف

كنترل خسارت فرسايش بادي به كانون‌هاي جمعيتي

كنترل خسارت به كانون‌هاي جمعيتي‌، اقتصادي، توليدي‌، زيربنايي و...

مهار علل انساني بيابان‌زا و كنترل فرسايش بادي

2

نگاه كلان در سياستگذاري و برنامه‌ريزي

زيربخشي (دفتري) ـــ در مقاطع سالانه

بخشي ـــ  در مقاطع برنامه‌هاي پنجساله

جامع ـــ در مقطع 20 ساله حسب مانيفست مديريتي – اجرايي برنامه ملي مديريت مناطق بياباني كشور

3

نوع مديريت بر مناطق بياباني

مديريت بحران

مديريت بحران ( و تا حدودي ريسك )

مديريت ريسك و بحران

4

مبناي تعيين محل و فعاليت اجرايي

نظر كارشناسي

نظر كارشناسي + طرح اجرايي كوچك مقياس

طرح اجرايي بزرگ مقياس

5

اساس تعريف پروژه‌ها در طرح‌ها

فاقد طرح

با تأكيد بر شناخت ويژگي‌ها و عوامل محيطي بيابان‌زا (خاك‌، اقليم‌، ژئومرفولوژي و...)

با تأكيد بر شناخت و محوريت عوامل انساني بيابان‌زا (چراي بي رويه دام‌، بوته‌كني و...)

6

محدوده اجرايي

نقطه ( پروژه )

نقطه اي ( پروژه‌ها )

منطقه ( محدوده طرح يا طرح‌ها )

7

اقدامات در اولويت

اجرايي

اجرايي – مديريتي (محدود)

مديريتي – اجرايي

8

شاخص نظارت و ارزيابي

تحقق كميت عمليات مصوب هر پروژه

تحقق كميت و كيفيت عمليات مصوب هر پروژه

تحقق اهداف طرح ( اجراي پروژه‌ها‌، اعمال سياست‌هاو انجام هماهنگي ها )

9

رابطه روش‌هاي بيابان‌زدايي و كنترل فرسايش بادي با تحقق اهداف

روش ثابت هدف متغير

روش‌ها : محدود به ( مالچپاشي + نهال‌كاري و احداث‌بادشكن )

عمدتاً روش ثابت هدف متغير

گرايش بسمت تقويت اجراي پروژه‌هاي مديريتي (مديريت جنگل‌هاي دست كاشت + مديريت روان‌آب و...)

هدف ثابت روش متغير

اولويت با طرح‌ها و پروژه‌هاي مديريتي‌، پيشگيرانه و نظارتي

10

تأكيد و تمركز فعاليت‌هاي اجرايي بر

زدايش معلولها (صرفاً در مناطق تحت خسارت)

زدايش معلولها(غالباً در مناطق تحت خسارت)

مهار علل بيابان‌زايي و فرسايش بادي ( در مناطق موثر و متأثر )

11

تمركز اجراي عمليات بيولوژيك روي گونه هاي

تاغ‌، سمر و گز

19 گونه

افزايش مستمر تنوع گونه اي

12

مديريت اجرايي

مديريت كمپ

اجراي اماني – پيماني

مديريت طرح (اجراي پيماني – مشاركتي )

13

جايگاه مشاركت در اجرا

كلاً دولتي

دولتي – مشاركتي (ضعيف)

مشاركتي – دولتي

14

نقش سازمان جنگل‌ها‌، مراتع و آبخيزداري

مجري (اجرا و نظارت )

مجري (تهيه‌، تصويب‌، اجرا‌، نظارت و ارزيابي)

مدير(سياستگزاري،برنامه‌ريزي،هدايت،حمايت،هماهنگي.آموزش‌، ترويج و...)

15

تعامل ( درون سازماني )

بسيار كم

كم ( تعدد طرح‌، مجري و مدير در عرصه اي واحد)

طرح واحد‌، مجري واحد‌، مديريت هماهنگ

16

رابطه بخش تحقيق و اجرا

انتزاعي ( فاقد دستاورد قابل اجرا )

حركت به سمت تعريف و اجراي طرح‌هاي تحقيقاتي در اولويت

تمركز تحقيق بر نيازهاي در اولويت بخش اجرا

17

نقش و دستاورد بخش ترويج

احساس ضرورت

فرهنگ سازي (بعضاً منجر به مشاركت )

مشاركت همه جانبه‌، تعميم وسيع و تسريع الگوها

18

نوع دانش مورد استفاده

تكيه به تجارب كارشناسي و عدم توجه به دانش بومي

تأكيد بر تجارب فني و كارشناسي و حركت به سمت شناخت و استفاده از دانش بومي

تلفيق دانش بومي و نوين در طراحي و اجرا

19

ميزان توجه به فرصتها و تهديدها

عمدتاً تمركز روي فرصتها و بعضاً تهديدها

تأكيد بر استفاده بموقع از فرصتها و تهديدها

تبديل تهديدها به فرصتها

20

مبناي توزيع اعتبار

نظرمدير

نظر مدير + شاخص

شاخص

21

تنوع در نهاده ها

يكنواخت

به سمت شناخت و استفاده از نهاده هاي مختلف (مالچ رسي‌، انواع نهال و...)

ايجاد امكان استفاده از نهاده هاي مناسب حسب نياز اكولوژيك هر منطقه

22

مديريت جنگل‌هاي دست كاشت

ايجاد – حفاظت تا استقرار – رها

ايجاد – حفاظت – اقدامات پرورشي (تاحدودي مديريتي)

ايجاد – حفاظت – مديريت

23

اساس سنجش در نظارت

ديد كارشناسي – كروكي

ديد كارشناسي – نقشه - GPS

نقشه – GPS

24

تمركز دفتر ستادي بر

اجرا – نظارت

سياستگذاري – برنامه‌ريزي – تصويب طرح – نظارت

مديريت

25

نيروي انساني درگير در فرآيند اجرا

جذب تصاعدي نيروهاي كارگري بي سواد و كم سواد جهت اجرا

توقف جذب و روند نزولي تعداد نيروهاي كارگري متصل به طرح

به صفر رسيدن تعداد نيروهاي متصل به طرح

26

توليد نهال

توسعه تعداد و سطح ايستگاه‌هاي توليد نهال دولتي

توقف ايجاد نهالستان جديد دولتي و آغاز واگذاري توليد نهال به بخش خصوصي

واگذاري نهالستانها و خصوصي سازي كل فرآيند توليد نهال

27

مكانيزم تهيه طرح‌هاي بيابان‌زدايي

عدم تهيه طرح – اماني

اماني – پيماني

پيماني

28

محل تامين اعتبارات اجرايي

ملي

استاني

ملي

29

واحد برنامه‌ريزي و واحد مديريتي در طرح هاي اجرايي بيابان‌زدايي

محدوده تحت خسارت – فاقد اساس مشخص

فاقد اساس مشخص – رخساره بياباني

رخساره بياباني – سامان عرف

30

عامل اصلي بيابان‌زا

عوامل محيطي – تا حدودي عوامل انساني

عوامل انساني – تا حدودي عوامل محيطي

عوامل انساني – تا حدودي عوامل محيطي

31

نقش عامل انساني بيابان‌زا (مردم و دستگاه‌ها) در بيابان‌زدايي

صفر

تا حدودي

نقش اصلي

32

روند ورود سرمايه و دانش به مناطق بياباني جهت مشاركت در بيابان‌زدايي

صفر

در حد تأكيد در سياستگزاري ها

قانونمند و عينيت مي‌يابد

33

نقش بخش خصوصي در تهيه و اجراي طرح‌ها

صفر

شاهد جهش معني دار ( 62 درصد )

صد درصد

34

ارتباط‌، هماهنگي و همراهي دولت و مردم در بيابان‌زدايي

بسيار كم ( در حد صفر )

كم ( محدود در استان‌هاي محدود )

خوب (گسترده و همه جانبه)

35

سطح تبادل تجارب بين المللي در مهار بيابان‌زايي

كم

روند مثبت

بهنگام و همه جانبه

كد رخساره

نام رخساره

وضع موجود رخساره

سياست ها

اهداف

كد طرح‌هاي پيشنهادي

انتظارات

تخريب منابع خاك

تخريب منابع‌گياهي

تخريب منابع آب

8

تپه ها و پهنه هاي

ماسه‌اي فعال

زياد

متوسط تا كم

كم

مديريت بحران و كنترل
عرصه هاي بحران ساز

كنترل كانون‌هاي بحراني فرسايش بادي‌، استفاده بهينه از منابع معدني از جمله ماسه بادي

III-II-I

XI-VII-VI-V

- تثبيت 100-70 درصدي تپه هاي ماسه‌اي

- كاهش 90-65درصدي خسارات ناشي از هجوم ماسه‌هاي روان

- كاهش 100-70 درصدي تعداد كانون‌هاي بحراني فرسايش بادي

3

دشت ريگي فعال

زياد

زياد

كم تا متوسط

مديريت بحران و كنترل عرصه هاي بحران ساز كنترل و كاهش تخريب منابع خاك

كاهش فرسايش بادي و كنترل كانون‌هاي بحراني فرسايش بادي

افزايش درصد پوشش گياهي و بيوماس

V-III-II-I

VII-VI-XI-

VIII

- افزايش 15-5 درصد تراكم پوشش گياهي و يا 40-20درصد سنگريزه و يا مواد پوشاننده غيرزنده در سطح خاك بويژه خشكه رودها

- كاهش 2 كلاس از شدت فرسايش بادي

7

اراضي زراعي تحت تأثير فرسايش بادي

متوسط تا زياد

متوسط تا زياد

كم تا زياد

حفظ منابع خاك زراعي مديريت بحران و كنترل عرصه‌هاي بحران ساز

كنترل كانون‌هاي بحراني فرسايش بادي حفظ منابع خاك مرغوب و زراعي‌، افزايش توليد در واحد سطح

V-III-II-I

XI-VIII

- افزايش سطح اراضي زراعي داراي بادشكن به حداقل 80 درصد از كل اراضي زراعي حساس به فرسايش در مناطق خشك

- كاهش 2 كلاس شدت فرسايش بادي

- افزايش 30-10 درصد محصول

- افزايش 4-2درصدي راندمان آبياري از طريق كاهش تبخير

كد رخساره

نام رخساره

وضع موجود رخساره

سياست ها

اهداف

كد طرح‌هاي پيشنهادي

انتظارات

تخريب منابع خاك

تخريب منابع‌گياهي

تخريب منابع آب

10

جنگل‌هاي بياباني

متوسط تا كم

متوسط تا كم

كم

- مديريت و حفظ منابع خاك و گياه

- مديريت بحران و كنترل عرصه هاي بحران ساز

- كنترل و حفاظت از كانون‌هاي حساس‌فرسايش بادي تثبيت شده

- از طريق استمرار حيات و توسعه پايدار

III-II-I

XI-V-IV

- توسعه 3-1 درصدي چراگاه‌هاي مناطق بياباني

- ايجاد ذخيره‌گاه‌هاي علوفه اي و سوخت در مواقع بحراني از جمله خشكساليها و غيره

14

مناطق مرطوب حاشيه پلايا و دريا

متوسط تا كم

متوسط تا زياد

متوسط تا كم

- مديريت و ارتقاء كيفي منابع گياهي و آب‌هاي كم كيفيت

- ايجاد زمينه هاي بهره‌برداري و اشتغال از منابع طبيعي كم كيفيت

- بهره‌برداري از منابع آب و گياهي شور

- جلوگيري از تبديل اراضي به كانون‌هاي بحراني فرسايش بادي

III-II-I

XI-X-V

- توسعه بيش از يك ميليون هكتار پوشش گياهي با گونه‌هاي نم شورپسند و توليد علوفه 1تن در هكتار در سال

- افزايش توليد 20-10درصدي مراتع و رويشگاه‌هاي نم شورپسند

1

فرسايش آبراهه اي و مخروط افكنه

متوسط تا زياد

متوسط تا زياد

متوسط تا زياد

اعمال مديريت پايدار بر منابع 3 گانه آب‌، خاك و گياه

- افزايش توان بازسازي توليد در محيط

- كنترل و كاهش تخريب منابع 3 گانه

- مديريت صحيح در كاربري و تبديل اراضي

- افزايش بيوماس گياهي در عرصه هاي بياباني

III-II-I

XI-IX-V

- كاهش 1 تا 2كلاس فرسايش آبي

- افزايش بيوماس بين 50تا100درصد

- افزايش توليدات مرتعي بين 30-10 كيلوگرم در هكتار

كد رخساره

نام رخساره

وضع موجود رخساره

سياست ها

اهداف

كد طرح‌هاي پيشنهادي

انتظارات

تخريب منابع خاك

تخريب منابع‌گياهي

تخريب منابع آب

12

مخروط افكنه پلايايي

متوسط تا زياد

متوسط تا زياد

متوسط تا زياد

- مديريت و حفاظت منابع خاك

- مديريت بحران و كنترل عرصه هاي بحران ساز

- عرصه هاي قابل توسعه كشاورزي در آينده

- توسعه رويشگاه‌ها با گونه هاي هيدروهالوفيت

- برقراري تعادل سفره هاي آب شور و شيرين

III-II-I

XI-X-V

- تبديل بيش از 50هزار هكتار از اراضي به مزارع و باغات گونه هاي مقاوم به شوري

- توسعه بيش از 500هزار هكتار گونه‌هاي نم شورپسند

11

دشت رسي (دق رسي)

زياد

كم

كم

- مديريت و حفاظت منابع خاك

- مديريت بحران و كنترل عرصه هاي بحران ساز

- حفظ ذخاير خاك قابل استفاده در صنايع‌، كشاورزي و غيره

- كنترل و حفاظت از كانون‌هاي حساس فرسايش بادي

V-III-II-I

XI-VIII-VI

- كاهش 2 كلاس شدت فرسايش بادي

- تأمين 5-3 درصدي هزينه هاي بيابان‌زدايي از درآمدهاي ناشي از معادن رس و خاكهاي رسي

9

تپه ها و پهنه هاي

ماسه‌اي غيرفعال

متوسط تا كم

متوسط تا كم

كم

- مديريت و حفظ منابع خاك و گياه

- مديريت بحران و كنترل عرصه هاي بحران ساز

-كنترل كانون‌هاي بحراني فرسايش بادي

- استفاده بهينه از منابع معدني از جمله ماسه بادي

V-III-II-I

- تأمين 3-2 درصدي از هزينه هاي بيابان‌زدايي از محل درآمدمنابع معدني ماسه بادي

15

كوير نمكي و درياچه كويري

كم

كم

متوسط تا زياد

مديريت مناسب و بهينه از منابع خاك و معدني كشور در مناطق بياباني

- بهره‌برداري از منابع معدني (انواع نمك‌‌ها)

- جلوگيري از توسعه شوري

V-III

- گسترش 200-100درصدي تفرجگاهي از چشم‌اندازهاي كويري ايران

-توسعه100-50 درصدي استخراج نمك‌‌هاي كويري ايران

- تأمين 2-1درصدي هزينه هاي بيابان‌زدايي

كد رخساره

نام رخساره

وضع موجود رخساره

سياست ها

اهداف

كد طرح‌هاي پيشنهادي

انتظارات

تخريب منابع خاك

تخريب منابع‌گياهي

تخريب منابع آب

13

كوير رسي

( دق رسي نمكي )

متوسط تا زياد

كم

كم

- مديريت و حفظ منابع خاك

- مديريت بحران و كنترل عرصه هاي بحران ساز

- جلوگيري از تبديل اراضي به كانون‌هاي بحراني فرسايش بادي

- بهره‌برداري از نمك‌‌هاي خوراكي و صنعتي

V-III

- كاهش حداقل 2 كلاس فرسايش بادي

- بهره‌برداري نظارت شده از معادن نمك

- تأمين 2-1درصدي از هزينه‌هاي بيابان‌زدايي

4

دشت رسي كربناته

زياد

كم

كم

- كنترل و كاهش تخريب منابع خاك

- مديريت بحران و كنترل عرصه هاي بحران ساز

- كاهش فرسايش بادي و كنترل كانون‌هاي بحراني فرسايش بادي

V-III

- افزايش 10-5درصدي پوشش گياهي

- افزايش 40-20درصدي پوشش سنگريزه‌اي

- كاهش 2 كلاس از شدت فرسايش بادي

2

دشت ريگي غيرفعال

كم

متوسط تا كم

متوسط تا زياد

- اعمال مديريت بحران بر عرصه هاي بحران ساز از جمله بيابان‌هاي سنگفرشي

- جلوگيري از تشديد فرسايش‌هاي بادي و آبي

- اعمال مديريت صحيح در كاربري اراضي

V-III

- افزايش 5-2 درصدي پوشش گياهي

- كاهش بحران فرسايش بادي

- سوق دادن بيش از 50درصدي كاربريهاي نامناسب در ساير اراضي به اراضي مذكور

5

دشت رسوبي شور

متوسط

زياد

زياد

- مديريت بحران و كنترل عرصه هاي بحران ساز

- حفظ منابع خاك و آب در مقابل خطر شوري

- جلوگيري از تخريب منابع آب و خاك

- افزايش بيوماس و تراكم پوشش گياهي

V-III

- افزايش 60-30 درصدي پوشش گياهي

- كاهش 2 كلاس شدت فرسايش بادي

- جلوگيري از انتشار نمك و كنترل 30-20درصدي از منابع آب و خاك

6

كلوت و كلوتك

(ياردانگ)

زياد

كم

كم

- مديريت بحران و كنترل عرصه هاي بحران ساز

- كاهش خسارات ناشي از فرسايش‌بادي بر منابع پايين‌دست

- حفاظت از منابع خاك

V-III

- كاهش حداقل 2 كلاس از شدت فرسايش بادي

- كاهش 70-50 درصدي خسارات ناشي از طوفان گرد و خاك در محدوده رخساره فوق